ابن غضائری، احمد بن حسین
ابوالحسين، احمد بن حسین بن عبيدالله بن ابراهيم غضائرى از بزرگان شيعه در قرن پنجم هجرى مى‌باشد. تاريخ ولادت و وفات او دقيقا مشخص نيست، اما آنچه مسلّم است او از علماى قرن پنجم هجرى و هم دوره و هم شاگردى شيخ طوسى و نجاشى بوده است.
| نام | ابن غضائری، احمد بن حسین |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابن غضائری، ابوالحسین احمد
واسطی بغدادی، احمد بن حسین |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE2340AUTHORCODE |
چنانكه از سخن شيخ در فهرست استفاده مى‌شود، ابن غضائرى در سنين جوانى و قبل از 40 سالگى از دنيا رفته است.
پدر
مهمترين شخصيتى كه در خاندان ابن غضائرى همچون خورشيدى تابناك مى‌درخشد پدر بزرگوار او حسين بن عبيدالله غضائرى است. او از رجاليون برجسته و آشناى به انساب بوده و از فقهاى كم نظير دوران خویش به شمار مى‌رود.
حسين بن عبيدالله داراى تأليفات و كتب فراوانى در علوم مختلف است مانند:
- «التسليم على أمیر المؤمنين عليه‌السلام بإمرة المؤمنين»
- «كشف التمویه و النعمة»
- «تذكير العاقل و تنبيه الغافل»
- «مناسك الحج»
- «البيان في حياة الرحمان» و...
او شيخ و استادِ بزرگانى چون شيخ طوسى و نجاشى است و شيخ طوسى «صحيفۀ كاملۀ سجاديه» را از طريق وى نقل نموده است.
حسين بن عبيدالله در سلسله اسناد 136 روايت واقع شده و در این روايات از مشايخى از جمله: ابوالفضل شيبانى، احمد بن محمد بن يحيى، ابوغالب زرارى و هارون بن موسى تلعكبرى روايت نقل كرده است.
حسين در سال 411 هجرى و در ماه صفر ديده از جهان فرو بست و جهانى را داغدار خویش نمود.
لقب
لقب «غضائرى» يا «ابن غضائرى» چنان كه در قاموس (به نقل اعيان) آمده، منسوب به «غضائر» است، جمع «غضارة».
غضارة به معناى گِل چسبندۀ سبز و خالص است و در حقيقت نام ظرفى است كه از آن گِل مى‌ساخته و در آن غذا مى‌نهاده‌اند و ممكن است غضائرى يا پدران او به فروش يا ساخت این نوع ظرف اشتغال داشته‌اند كه چنين لقبى برای آنان معروف شده است.
شخصيت
ابن غضائرى را در رديف بزرگانى چون شيخ طوسى و نجاشى شمردن دور از واقعيت نيست و چه بسا كسانى حرف او را مقدم دانسته‌اند و مشهور است كه «موثق» كسى است كه غضائرى او را قبول داشته باشد و «عادل» كسى است كه ابن غضائرى او را به عدالت بشناسد.
گرچه پدر احمد بن حسین در كثرت تأليفات و تبحر علوم مختلف معروف است، اما جلالت و مقام پسر را هيچكس كمتر از پدر ندانسته است.
شايد نجاشى و شيخ طوسى پس از ديدن کتاب‌هاى ابن غضائرى در اصول و مصنّفات تصمیم به نوشتن کتاب‌هایى در فهرست علما و كتب شيعه گرفته‌اند؛ چرا كه كتب ابن غضائرى پس از وفاتش از بين رفته و هيچ نسخه‌اى از آنها به دست ما نرسيده است.
اساتيد
با آنكه به اعتراف بزرگان، ابن غضائرى شخصيتى ممتاز داشته و همه به فضل و تقوا و علم او اعتراف دارند، اما اطلاع چندانى از قسمتهاى مختلف زندگى او در اختيار نداريم.
از جمله اساتيد ابن غضائرى تنها نام دو نفر يافت شده:
- حسين بن عبيدالله غضائرى، پدر فقيه و محدث او
- احمد بن عبدالواحد بن احمد بزاز، معروف به ابن عبدون و ابن حاشر كه از شيوخ روايت نجاشى نيز مى‌باشد. او در سال 423 هجرى وفات يافته است.
شاگردان
از شاگردان ابن غضائرى نيز فقط چند نام در تاريخ ثبت شده كه عبارتند از:
- شيخ الطائفة، ابوجعفر، محمد بن حسن طوسى، متوفاى 460 هجرى، كه مقام و عظمت و فضل او بر هيچكس پوشيده نيست. او نویسندۀ 2 کتاب از كتب اربعه است و علاوه بر آن دهها عنوان تأليف در موضوعات مختلف دارد.
- شيخ ابوالعباس، احمد بن على نجاشى، صاحب کتاب رجال معروف، كه مهمترين کتاب رجال و اصلى‌ترين کتاب موجود برای مراجعه محققین قلمداد مى‌شود.
پيرامون نجاشى تذكر این نكته لازم است كه نجاشى از شاگردان ابن غضائرى بوده و همراه على بن محمد بن شيران بر او قراءت مى‌كردند. در عين حال ابن غضائرى همراه نجاشى نزد پدرش، حسین بن عبيدالله شاگردى مى‌كرده‌اند و بر او قراءاتى داشته‌اند. بدين‌سان نجاشى در برهه‌اى از زمان هم شاگردى ابن غضائرى بوده و در برهه‌اى ديگر از شاگردان او.
تأليفات
بر خلاف پدر ابن غضائرى، كه نام مشايخ و تأليفات او به صورت كامل به دست ما رسيده، از احمد بن حسین اطلاع فراوانى نداريم.
اين كتب از جمله تأليفات اوست:
- کتاب الضعفاء، معروف به رجال ابن غضائرى. این کتاب كه یک قسمت از کتابى دو قسمتى بوده پيرامون ضعفاى از روات است و تمام موارد ذم و ايرادات روات را از حيث وثاقت در نقل و مذهب و... جمع نموده است. قسمت دوم این کتاب كه ممدوحين از روات بوده متأسفانه مفقود شده و هيچ اطلاعى از آن در دست نداريم.
- پيرامون صحت مطالب و صحت انتساب این کتاب به ابن غضائرى سخن فراوان است. علامه تهرانى در «الذريعة» به شدت مخالف انتساب این کتاب به ابن غضائرى است و دامان چنان بزرگ مردى را از نسبت داده شدن به این کتاب مبرا مى‌داند.
- از حيث نسخه و اعتبار سند کتاب نيز مطالبى هست كه در قسمت معرفى کتاب مفصلا بيان شده است.
- کتاب تاريخ ابن الغضائرى، این کتاب پس از وفات ابن غضائرى در اختيار نجاشى بوده و شامل راویان حديث و تاريخ زندگى آنها بوده است. این کتاب غير از رجال ابن غضائرى است.
- فهرست الأصول
- فهرست المصنفات
پيرامون این دو کتاب شيخ طوسى در ابتداى فهرست گفته: «در بين علماى امامیه عده‌اى کتاب‌هایى در خصوص معرفى كتب بزرگان شيعه و معرفى مؤلفان آنها نوشته‌اند؛ اما هيچكس كاملتر و جامعتر از شيخ بزرگوار، ابوالحسين، احمد بن حسین (ابن غضائرى) انجام نداده است. او در این دو کتاب هر چه يافته جمع‌آورى نموده است».
متأسفانه در زمان حيات ابن غضائرى كسى این دو کتاب را استنساخ نكرده بود و تنها یک نسخه از هر یک موجود بوده كه پس از وفات او بوسيلۀ بعضى از ورثه‌اش از بين رفته‌اند.
وفات
احمد بن حسین بن عبيدالله، چنان كه از سخنان نجاشى استفاده مى‌شود قبل از نجاشى از دنيا رفته است.
وفات نجاشى در سال 450 هجرى است. بنا بر این ابن غضائرى قبل از این تاريخ رحلت كرده است.
چنان كه شيخ طوسى در فهرست گفته وفات او قبل از 40 سالگى و در سنين جوانى بوده است و شايد همین مطلب علت از بين رفتن كتب ابن غضائرى بوده، چرا كه داغ فراق او بر بستگان گران و سنگين بوده، و ورثۀ او اقدام به محو و نابودى آثار و بقاياى او كرده‌اند تا با ديدن آنها حزن و اندوه‌شان تازه نگردد.