تاريخ المدينة

تاريخ المدينه، تأليف قطب‌الدين حنفي از علماي قرن دهم، به عربی مى‌باشد. اين كتاب را می‌توان از كتب جغرافياي اقليمي و محلي به شمار آورد كه اگر چه مايه جغرافیایی آن اندك است؛ ولي از نظر تاريخ پيدايش و رشد مدينه گرانبهاست.

تاریخ المدینة
پدیدآوران	محمد عزب، محمد زینهم (محقق) نهروانی، محمد بن احمد (نویسنده)
ناشر	مکتبة الثقافة‌الدينية
مکان نشر	بور سعید - مصر
چاپ	1
موضوع	اسلام - مدینه - تاریخ مدینه - تاریخ مدینه - مسجدها - تاریخ
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏DS‎‏ ‎‏248‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏4‎‏ن‎‏9‎‏ ‎‏1300‎‏الف*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

در فصل‌بندي و موضوعات مطرح شده، از كتب تاريخ نگاری هم عصرش؛ مانند الجامع اللطيف ابن ظهيره (متوفي 960) الگوبرداري شده است. پس از مقدمه، مطالب در ضمن 9 فصل ارائه شده است. فصول به لحاظ ترتب تاریخی تنظيم شده‌اند، به گونه‌ای كه در فصل اول به تاريخچه اولين ساكنين مدينه و در فصول آخر به وفات نبي اكرم(ص) و حكم زيارت نبي اكرم(ص) و فضيلت آن پرداخته شده است. اخبار مرتبط با موضوع مطرح شده، تنها گردآوري شده و اظهار نظري از نویسنده ديده نمى‌شود.

گزارش محتوا

مطالبی كه در فصول كتاب آمده، به ترتيب به شرح ذيل است:

1. در طبقات المفسرينِ داودي و طبقات القراءِ ابن‌جزري و منابع ديگر از عماليق به عنوان اولين ساكنين مدينه نام برده شده است. پس از آنها قوم يهود در اين شهر سكونت گزيدند. پس از آن جنگ‌های بزرگی بين يهوديان و اوس و خزرج درگرفت و اين جنگ‌ها تا زمان بعثت رسول مكرم اسلام(ص) ادامه يافت. 
2. چگونگی هجرت نبي مكرم و اصحاب به مدينه به نقل از عايشه ذكر شده است. در اين بخش از ليلةالمبيت سخني به ميان نيامده است؛ اما از همراهي ابوبكر به عنوان امري مهم ياد شده است. البته اين مطلب كه اميرالمؤمنين(ع) به عنوان امين مال و ناموس پيامبر(ص) پس از سه روز و اعاده امانات به صاحبانش به ايشان ملحق شد، آمده است.
3. حرمت مدينه و فضائل غبار آن و حدود حرم ذكر شده است. در اين بخش حدود حرم به لحاظ جغرافیایی ذكر شده است.
4. از بخش‌هايي كه در كتب جغرافياي اقليمي به آن پرداخته مى‌شود، شرح آب‌های منطقه است. در كتبي كه در رابطه با شهرهای مذهبی به نگارش درآمده است به آب‌هایي كه به جهتی تبرک يافته‌اند، توجه ويژه شده است. در مدينه چاه‌هایی وجود دارد كه به جهتی منسوب به پيامبر(ص) مى‌باشد؛ مثلاَ با دست مبارک از آب آن وضو ساخته‌اند و يا با دعای ايشان پر آب شده است؛ از اين جمله است: چاه أريس، بضاعه، غرس، رومه و عين النبي. از مناطق مهم در مدينه كوه احد می‌باشد كه در اين فصل برخی از اخبار آن و نيز اسامي 70 تن شهداي آن ذكر شده است.
5. ذكر جنگ با بني‌نظير و محدوده خندقی كه در جنگ با احزاب حفر شد، از مواردي است كه در منابع ذكر شده است. عفيف‌الدين مرجاني به نقل از والدش چنين آورده است كه ديوارهاي اين خندق را در سال 749ق ديده است.

وضعيت

محقق مصري "محمد زينهم محمد عزب" تحقيق كتاب را به صورت ناقص در پاورقیآورده است. بخش اعظم اين پاورقي‌ها را تراجم اعلام تشكيل مي‌دهد و منابع بسیاری از اخبار كتاب ذكر نشده است. در پايان اثر، معجم لفظي اعلام، اماكن، طوايف، كتب، آيات، اشعار، احاديث و نيز فهرست مصادر تحقيق و مطالب آمده است.

منابع مقاله

متن کتاب