پانی‌پتی، ثناءالله
قاضی محمد ثناءالله پانی‌پتی عثمانی مظهری نقشبندی (1143-1225ق)، از علمای نقشبندی و حنفی شبه قاره هند در قرن دوازدهم هجری است که مرید شیخ محمد عابد لاهوری سنامی و میرزا مظهر جان جانان بوده و کتاب «سيف المسلول» را در رد عقاید شیعه تألیف کرد.
| نام | پانی‌پتی، ثناءالله |
|---|---|
| نام های دیگر | پاني پتي مجدد نقشبندي، ثناء الله
مظهري عثماني، محمد ثناء الله |
| نام پدر | |
| متولد | 1143r |
| محل تولد | پانیپت در نزدیکی دهلی هندوستان |
| رحلت | 1225ق / 1810م |
| اساتید | شیخ محمد عابد لاهوری سنامی
میرزا مظهر جان جانان |
| برخی آثار | التفسير المظهري |
| کد مؤلف | AUTHORCODE02755AUTHORCODE |
زادروز، زادگاه
«قاضی محمد ثناءالله پانی‌پتی عثمانی»، صوفی برجسته طریقه مجددی نقشبندی و عالم و فقیه حنفی شبه قاره هند است که در سال 1143ق/ 1730م، دیده به جهان گشود. زادگاه و موطن او پانیپت، در نزدیکی دهلی بود و نسب وی با 12 واسطه به شیخ جلالالدین چشتی صابری پانی‌پتی (د 765ق/1364م)، ملقب به کبیرالاولیاء و از جانب او به عثمان بن عفان میرسید و نسب عثمانی او نیز از همین روست[۱].
تحصیل، جایگاه علمی، مناصب
ثناءالله از خردسالی استعدادی درخشان داشت و در 7 سالگی حافظ قرآن بود. وی در نوجوانی زبان عربی را فراگرفت، سپس به دهلی رفت و نزد ولیالله بن عبدالرحیم عمری - شاه ولیالله محدث دهلوی (د 1176ق/1762م) ـ فقه و حدیث آموخت و در 18سالگی در فقه و اصول کارآمد گردید و چنان در این علوم چیره شد که شاه عبدالعزیز بن ولیالله دهلوی او را «بیهقی وقت» نامید. وی همچنین در جوانی به سلوک و تصوف روی آورد و نخست به شیخ محمد عابد لاهوری سنامی (د 1160ق/1747م) دست ارادت داد و به سفارش همو پس از وفات وی به مریدی نزد میرزا مظهر جان جانان (د 1195ق/1781م) رفت[۲].
ثناءالله که به ارشاد شیخ خود بیشتر اوقاتش را به ذکر و مراقبه و قرائت قرآن میگذرانید، در مدتی کوتاه به مراتب بلندی رسید. میرزا مظهر به ثناءالله علاقه بسیار داشت و او را به دلیل جدیت در سلوک، دیانت و تقوا، «علمالهدیٰ» لقب داد و خلیفه خود گردانید. ثناءالله آنگاه به پانیپت بازگشت و در آنجا چندی منصب قضا و حل اختلافات میان مردم را برعهده گرفت و به همین سبب، به قاضی نیز نامبردار شد. وی از گرایش مردم زادگاهش به تشیع ناخرسند بود و آن را انحراف از صراط مستقیم میانگاشت و به این منظور کتاب «سيف المسلول» را در رد عقاید شیعه تألیف کرد.
وفات
ثناءالله در 1225ق/ 1810م، در پانیپت درگذشت و در همان جا به خاک سپرده شد[۳].
آثار
وی دارای تألیفات متعددی است که برخی از آنها بهصورت نسخه خطی است و برخی دیگر به چاپ رسیدهاند. آثار او بهترتیب موضوع اینهاست:
الف)- اخلاق و تصوف:
- إرشاد الطالبين (به فارسی)؛
- معرفت شیخ کامل (به فارسی)؛
- محبوب العارفين (به فارسی)؛
- رساله در مسئله سماع و وحدت وجود؛
- حواشی بر المقالة المرضية (الوضية) في النصيحة و الوصية (که وصیتنامه اخلاقی شاه ولیالله دهلوی است و ثناءالله بر وصایای سوم، چهارم، پنجم و هفتم آن شروحی به فارسی نوشته است).
ب)- فقه و حقوق:
- حقيقة (حقوق) الإسلام (به فارسی)؛
- الأخذ بالأقوی (که در آن مسائل را همراه با مآخذ، دلائل و آراء ائمه چهارگانه اهل سنت بیان کرده است)؛
- مالابُدّمنه (در فقه حنفی، به نظم فارسی و در 9 کتاب و یک خاتمه که از کتابهای درسی متداول در شبه قاره است)؛
- رساله در حرمت غنا (به فارسی)؛
- رساله در حرمت متعه؛
- رساله در عُشر و خراج.
ج)- قرآن و حدیث:
- تفسیر مظهری؛
- جواهر القرآن؛
- حلية النبي؛
- شرح دعای حزب البحر؛
- فضایل نماز؛
- ترجمه تذكرة الموتیٰ و القبور (که ترجمه فارسی کتاب جلالالدین سیوطی است)؛
- تذكرة المعاد (قیامتنامه) (به فارسی که بهجز باب اول - که خود آن را تألیف کرده - برگزیدهای از کتاب سیوطی با عنوان «البدور السافرة في أمور الآخرة» است).
د)- عقاید و کلام:
- نجم الهداية (به فارسی)؛
- فایده جلیله، در رد تصوف و فلسفه؛
- سيف المسلول (شمشیر آخته)؛
- رساله احقاق [۴].
دو کتاب دیگر نیز به فارسی از وی یاد کردهاند: شهاب ثاقب و وصیتنامه، که آن را در 80 سالگی خطاب به خانواده و دوستان خود نوشته است[۵].