پانی‌پتی، ثناء‌الله

قاضی محمد ثناءالله پانی‎پتی عثمانی مظهری نقشبندی (1143-1225ق)، از علمای نقشبندی و حنفی شبه قاره هند در قرن دوازدهم هجری است که مرید شیخ محمد عابد لاهوری سنامی و میرزا مظهر جان ‎جانان بوده و کتاب «سيف‎ المسلول» را در رد عقاید شیعه تألیف کرد.

پانی‌پتی، ثناء‌الله
نام پانی‌پتی، ثناء‌الله
نام های دیگر پاني پتي مجدد نقشبندي، ثناء الله

مظهري عثماني، محمد ثناء الله

نام پدر
متولد 1143r
محل تولد پانی‎پت در نزدیکی دهلی هندوستان
رحلت 1225ق / 1810م
اساتید شیخ محمد عابد لاهوری سنامی

میرزا مظهر جان‎ جانان

برخی آثار التفسير المظهري
کد مؤلف AUTHORCODE02755AUTHORCODE

زادروز، زادگاه

«قاضی محمد ثناءالله پانی‎پتی عثمانی»، صوفی برجسته طریقه مجددی نقشبندی و عالم و فقیه حنفی شبه قاره هند است که در سال 1143ق/ 1730م، دیده به جهان گشود. زادگاه و موطن او پانی‎پت، در نزدیکی دهلی بود و نسب وی با 12 واسطه به شیخ جلال‎الدین چشتی صابری پانی‎پتی (د 765ق/1364م)، ملقب به کبیرالاولیاء و از جانب او به عثمان‎ بن ‎عفان می‎رسید و نسب عثمانی او نیز از همین روست[۱].

تحصیل، جایگاه علمی، مناصب

ثناءالله از خردسالی استعدادی درخشان داشت و در 7 سالگی حافظ قرآن بود. وی در نوجوانی زبان عربی را فراگرفت، سپس به دهلی رفت و نزد ولی‎الله بن ‎عبدالرحیم عمری - ‎شاه ‎ولی‎الله محدث دهلوی (د 1176ق/1762م) ـ فقه و حدیث آموخت و در 18سالگی در فقه و اصول کارآمد گردید و چنان در این علوم چیره شد که شاه ‎‎عبدالعزیز بن‎ ولی‎الله دهلوی او را «بیهقی وقت» نامید. وی همچنین در جوانی به سلوک و تصوف روی آورد و نخست به شیخ محمد عابد لاهوری سنامی (د 1160ق/1747م) دست ارادت داد و به سفارش همو پس از وفات وی به مریدی نزد میرزا مظهر جان‎ جانان (د 1195ق/1781م) رفت[۲].

ثناءالله که به ارشاد شیخ خود بیشتر اوقاتش را به ذکر و مراقبه و قرائت قرآن می‎گذرانید، در مدتی کوتاه به مراتب بلندی رسید. میرزا مظهر به ثناءالله علاقه بسیار داشت و او را به دلیل جدیت در سلوک، دیانت و تقوا، «علم‎الهدیٰ» لقب داد و خلیفه خود گردانید. ثناءالله آنگاه به پانی‎پت بازگشت و در آنجا چندی منصب قضا و حل اختلافات میان مردم را برعهده گرفت و به همین سبب، به قاضی نیز نام‎بردار شد. وی از گرایش مردم زادگاهش به تشیع ناخرسند بود و آن را انحراف از صراط مستقیم می‎انگاشت و به این منظور کتاب «سيف ‎المسلول» را در رد عقاید شیعه تألیف کرد.

وفات

ثناءالله در 1225ق/ 1810م، در پانی‎پت درگذشت و در همان‎ جا به خاک سپرده شد[۳].

آثار

وی دارای تألیفات متعددی است که برخی از آنها به‎صورت نسخه خطی است و برخی دیگر به چاپ رسیده‎اند. آثار او به‎ترتیب موضوع اینهاست:

الف)- اخلاق و تصوف:

  1. إرشاد الطالبين (به فارسی)؛
  2. معرفت شیخ کامل (به فارسی)؛
  3. محبوب العارفين (به فارسی)؛
  4. رساله در مسئله سماع و وحدت وجود؛
  5. حواشی بر المقالة المرضية (الوضية) في النصيحة و الوصية (که وصیت‎نامه اخلاقی شاه ولی‎الله دهلوی است و ثناءالله بر وصایای سوم، چهارم، پنجم و هفتم آن شروحی به فارسی نوشته است).

ب)- فقه و حقوق:

  1. حقيقة (حقوق) الإسلام (به فارسی)؛
  2. الأخذ بالأقوی (که در آن مسائل را همراه با مآخذ، دلائل و آراء ائمه چهارگانه اهل سنت بیان کرده است)؛
  3. مالابُدّمنه (در فقه حنفی، به نظم فارسی و در 9 کتاب و یک خاتمه که از کتاب‎های درسی متداول در شبه قاره است)؛
  4. رساله در حرمت غنا (به فارسی)؛
  5. رساله در حرمت متعه؛
  6. رساله در عُشر و خراج.

ج)- قرآن و حدیث:

  1. تفسیر مظهری؛
  2. جواهر القرآن؛
  3. حلية‎ النبي؛
  4. شرح دعای حزب البحر؛
  5. فضایل نماز؛
  6. ترجمه تذكرة الموتیٰ و القبور (که ترجمه فارسی کتاب جلال‎الدین سیوطی است)؛
  7. تذكرة المعاد (قیامت‎نامه) (به فارسی که به‎جز باب اول - ‎که خود آن را تألیف کرده - ‎برگزیده‎ای از کتاب سیوطی با عنوان «البدور السافرة في أمور الآخرة» است).

د)- عقاید و کلام:

  1. نجم‎ الهداية (به فارسی)؛
  2. فایده جلیله، در رد تصوف و فلسفه؛
  3. سيف المسلول (شمشیر آخته)؛
  4. رساله احقاق [۴].

دو کتاب دیگر نیز به فارسی از وی یاد کرده‎اند: شهاب ثاقب و وصیت‎نامه، که آن را در 80 سالگی خطاب به خانواده و دوستان خود نوشته است[۵].

پانویس

  1. ر.ک: خالقی، محسن، ج13، ص‎565
  2. ر.ک: همان
  3. ر.ک: همان
  4. ر.ک: همان، ص565-‎566
  5. ر.ک: همان، ص566

منابع مقاله

خالقی، محسن «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1383.

وابسته‌ها

التفسیر المظهري