معجم مؤلفي الشيعة

معجم مؤلفي الشيعة، تألیف علی فاضل قاینی نجفی، فهرستی است الفبایی از اسامی مؤلفان شیعه که نامشان در «الذريعة» شیخ آقابزرگ تهرانی آمده است.

معجم مؤلفي الشيعة
پدیدآوران	فاضل قائيني نجفي، علي (نویسنده)
ناشر	وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامي، مؤسسة الطبع و النشر
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1405ق
چاپ	1
موضوع	آقا بزرگ طهراني، محمد محسن، 1255 - 1348. الذريعه الي تصانيف الشيعه - فهرست‏ها نسخه‎هاي خطي عربی - فهرست‏ها نسخه‎هاي خطي فارسی - فهرستها نويسندگان شيعه - کتاب‎شناسی کتاب‌هاي چاپي - فهرستها
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏Z‎‏ ‎‏7835‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏5‎‏ ‎‏آ‎‏7076‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

کتاب به زبان عربی و مقدمه آن در سال 1402ق، نوشته شده است.

ساختار

کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و اسامی بر اساس ترتیب حروف الفبا، گردآوری شده است. در این معجم نخست، شهرت و نام مؤلف، دوم آثار او، سوم جلد و صفحه‌ای از «الذريعة» که در آن از مؤلف گفتگو شده، ذکر گردیده است. درصورتی‌که تاریخ ولادت و وفات مؤلفی، یا سده‌ای که وی در آن زندگی می‌کرده نیز معلوم بوده، ذکر گردیده است. چون برخی از مؤلفان شیعه به شهرتی ثانوی و یا لقب هم معروف بوده‌اند، در پایان کتاب، فهرستی بر اساس شهرت ثانوی و لقب مؤلفان شیعه، ترتیب یافته است.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه کوتاهی که در کتاب نوشته، گفته ‌است که در معجم خود، از ذکر آثار غیر شیعه و منحرفین و آثاری که خود آقابزرگ آنها را ندیده و هم آثاری که مأخذی برای آن‌ها در «الذريعة» ذکر نشده، خودداری کرده است. به همین سبب نام «شاپور اردشیرجی زردشتی هندی» که در ص193 ج16 «الذريعة» به‌عنوان مؤلفی شیعی ذکر شده است، در این اثر، دیده نمی‌شود، اما نام «غلام‌احمد قادیانی» و «محمد بن زکریای رازی» که اولی ادعای نبوت کرده و دیگری منکر هر نوع نبوتی است، به پیروی از آقابزرگ، به‌عنوان مؤلف شیعه ذکر گردیده است

عبدالحسین آواره، نخست مسلمان شیعی بوده، بعد بهایی شده، دوباره مسلمان شیعی گردیده است. در مدتی که وی بهایی بوده، کتابی به نام «الكواكب الدرية في مآثر البهائية» نوشته و پس از دوباره مسلمانی‌اش، کتابی در رد بر بهاییت به نام «كشف الحيل» تألیف کرده است. شیخ آقابزرگ در ج18 «الذريعة» صفحه 179، تصور کرده است که «الكواكب...» نیز در رد بر بهاییت بوده و آن را از تصانیف شیعه بشمار آورده است. آقای نجفی هم در صفحه 10 کتاب، به پیروی از آقابزرگ، «الكواكب...» را از تصانیف شیعه ذکر کرده است

با همه امتیازاتی که کتاب دارد، اشتباهات شیخ آقابزرگ و به پیروی از او، آقای نجفی به همین چند مورد ختم نمی‌شود

بنای مؤلف بر این بوده که کتاب‌های موجود، اعم از خطی و چاپی را در کتاب خود ذکر کند، حال آنکه بسیاری از کتاب‌هایی که برای اشخاص ذکر کرده، موجود نیست و جزء کتب مفقوده محسوب می‌شود و این قاعده نسبت به کتاب‌های بزرگانی چون شیخ مفید نیز صادق است. البته ممکن است بعضی از اشتباهات، منشأ آن «الذريعة» باشد، ولی به نظر می‌رسد مؤلف نمی‌بایست ذکر می‌کردند؛ زیرا ادعای ایشان این است که: «فنحن نذكر مؤلفات الشيعة الموجودة اليوم خطية كانت أو مطبوعة». برخی از کتاب‌هایی که از شیخ مفید نام برده ‌شده و از آنها نسخه‌ای در دست نیست عبارتند از: الانتصار، الإيضاح، جوابات المسائل النيشابورية، المسئلة الكافية في إبطال توبة الخاطية، العيون و المحاسن، ملح البرهان في عدم نقصان شهر رمضان (که صحیح آن «لمح البرهان...» است و نسخه‌ای هنوز از آن رؤیت نشده است)، كتاب المتعة، مسئلة في خلق الأرواح، مسئلة محمد بن الخضر الفارسی، المسئلة المقنعة في إمامة أميرالمؤمنين(ع) و مسئلة في الإجماع

از جمله اسامی که در این کتاب دیده می‌شود، عبارتند از: ابیوری اوحدالدین علی بن اسحاق؛ آذربایجانی محمود بن ابوبکر؛ آذری نورالدین محمد بن عبدالملک؛ آقانجفی محمدباقر بن محمدتقی؛ ابن شهرآشوب رشیدالدین ابوعلی محمد بن علی؛ باباطاهر عریان؛ بحرانی عبدالله بن احمد ستری؛ بروجردی حسین؛ محمدعلی پادشاه؛ پیرنیا حسن (مشیرالدوله)؛ تابنده سلطان حسین (گنابادی)؛ محمدمعصوم بن محمد تبریزی و...

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده است. کتاب، فاقد پاورقی است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. «نگاهی به کتاب‌های تازه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، نشریه: کیهان فرهنگی، مهر 1366، شماره 43 (6 صفحه، از 37 تا 42).
3. [[:noormags:328070|زمانی‌نژاد، علی‌اکبر «نقد شصت کتاب درباره اسامی و نسخه‌های خطی آثار شیخ مفید»، پایگاه مجلات تخصصی نور، نشریه: آینه پژوهش، بهمن 1371 و اردیبهشت 1372، شماره 17 و 18 (49 صفحه، از 58 تا 106)]].