محك النظر
محك النظر، از جمله آثار عربی ابوحامد محمد بن احمد غزالی طوسی معروف به امام محمد غزالی (متوفی 505ق) در موضوع علم منطق است. این کتاب با تحقیق و حواشی رفیق العجم منتشر شده است.
| محک النظر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | غزالی، محمد بن محمد(نویسنده) عجم، رفيق(محقق) |
| عنوان‌های دیگر | محك النظر |
| ناشر | دار الفکر اللبناني |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1373ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | 1.قياس 2.منطق اسلامی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 779 /م3 1373 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب مشتمل بر یک مقدمه مفصل از محقق، مقدمه مؤلف و متن اثر است که در ضمن فنون، اقسام و فصول ارائه شده است.
گزارش محتوا
محقق اثر مقدمه‌اش را در پنج عنوان مطرح کرده است. ابتدا محیط فرهنگی و فکری، اجتماعی و اقتصادی و سیاسی را در سه بخش بررسی کرده است. در ادامه، از زندگی نویسنده و شخصیت او سخن گفته و در آخرین بخش از مقدمه، کتاب و موضوعات آن را مورد مداقه قرار داده است[۱] وی در مقدمه، ترتیب زمانی آثار غزالی را متذکر شده و جایگاه محك النظر را پس از مقاصد الفلاسفة و معيار العلم، سومین اثر دانسته است[۲]لازم به توضیح است که «معيار العـلم» مهم‌ترین و مبسوط‌ترین اثر منطقی غـزّالی است کـه از شـاهکارهای کتب منطقی و کتابی آمـوزشی و جـامع و ساده و روان و پر از ابتکار و نوآوری است. غزّالی در این کتاب سعی داشته است که علاوه بر مثال‌های مـتداول مـنطقی، مسائل فقهی را به‌‌عنوان مـثال شـاهد آورد و ازایـن‌رو کتاب او در بین دیـگر کـتب منطقی امتیازی خاصّ دارد. این کـتاب بـه تصریح غزالی پس از کتاب تهافت و قبل از ميزان العمل تألیف یافته است و به موازات آن «محك النّظر» را مختصرتر در منطق نوشته است. در ميزان العمل مکرر از معيار العلم نام مـی‌برد و در مـحك النّظر که پیش از معيار العلم به پایان رسیده مکرر به معيار العلم که در دست تألیف دارد، اشاره می‌کند و خصوصاً در آخر محك النّظر به خـواننده چـنین خطاب می‌کند: «من تفصیل این مـطالب را در مـعيار العلم آورده‌ام، اما نسخه معيار العلم را هنوز به کسی ننموده‌ام و به دست کسی نداده‌ام؛ زیراکه هنوز احتیاج به اصلاح و تهذیب دارد. برخی مطالب را باید بدان بیفزایم و برخی دیگر را از آن بـپیرایم. اما مـوانع مرا از آن باز داشته اسـت...»[۳] در حقیقت غزالی در کتاب معيار العلم، منطق را از مباحث فلسفی جدا و آن را تبدیل به یک علم معیار ممزوج با برخی ویژگی‌‌ها و اصطلاحات فقهی و کلامی نمود. پس از آن کار اختلاط را با کتاب «محك النظر» ادامه داد و به منطق جامه اسلامی کاملی پوشانید؛ به‌گونه‌ای که کار پیوند زدن کامل گردید[۴]محقق کتاب، سیر تحول و تغییر اصطلاحات منطقی در سه کتاب مقاصد الفلاسفة، معيار العلم و محك النظر را در ضمن جدولی ارائه کرده است[۵]
وضعیت کتاب
مصحح اثر مبنای کار خود را نسخه تصحیح‌شده محمد بدرالدین نعسانی و مصطفی قبانی دمشقی قرار داده است. وی در پاورقی‌های اندک کتاب، آدرس آیات و صحیح مفردات[۶]پاورقی را ذکر کرده است. فهارس مصطلحات و محتویات در انتهای کتاب ذکر شده است.