مجموعه مقالات هم‌اندیشی زیارت
مجموعه مقالات هم‌اندیشى زیارت، حاوی تعدادی از مقالات منتخب، به زبان فارسی و به قلم جمعی از نویسندگان است (هر مقاله را شخصی خاص نگاشته است).
| مجموعه مقالات هم‌اندیشى زیارت | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نشر مشعر (نویسنده) |
| ناشر | مشعر |
| مکان نشر | ايران - قم |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-540-122-9 |
| موضوع | زيارت - آداب و رسوم زيارت - مقالهها و خطابهها |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP 226/7 /ه8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
در این مقالات که در سال 1386ش، در همایشی به نام هم‌اندیشی زیارت عرضه شده و جمعی از پژوهشگران ایرانی حوزه و دانشگاه آنها را پدید آورده‌اند، موضوع زیارت از ابعاد گوناگون مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است.
در یادداشت کمیته علمى این همایش چنین آمده است: «... انبیا و اولیاى الهى، بهترین الگوهایى هستند که انسانها مىتوانند از ارتباط با آنان، در مسیر رشد و تکامل خود، بهره برند. این ارتباط، در قالب «زیارت» مطرح شده است... جایگاه معنوى و بلند زیارت از یک‌سو و گستردگى و فراوانى زیارت و استقبال از آن از سوى دیگر، این الزام را به میان مىآورد که مسئله زیارت، از ابعاد مختلف، مورد کاوش و پژوهش قرار گیرد و در کنار آن، به بررسى آفتها و آسیبهاى این پرونده نیز پرداخته شود... معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبرى، با همکارى سازمان اوقاف و امور خیریه و دفتر امور حج و زیارت سازمان صدا و سیما، با انگیزه تحقق چنین آرمانى، در سال 1385، تصمیم به برگزارى هم‌اندیشى «زیارت» گرفت تا صاحبنظران و عالمان و محققان بتوانند ابعاد اعتقادى، اجتماعى و اخلاقى زیارت را مورد پژوهش قرار داده، دستاوردهاى خود را در این موضوع، ارائه نمایند. در این راستا، در سال 1386، فراخوان مقاله و آثار ادبى، اعلام گردید و نتیجه این فراخوان، دریافت 290 مقاله و نوشته ادبى بود که کمیته علمى هم‌اندیشى، به بررسى آنها در دو مرحله پرداخت و از آن میان، 49 اثر برگزیده شد: 42 مقاله که در مجموعه مقالات هم‌اندیشى منتشر مىشوند. دو نوشته ادبى که در خبرنامه نشر مىیابند و پنج سفرنامه که در کتابى مستقل با عنوان سفرنامههاى زیارتى در دسترس علاقهمندان و اهل نظر قرار خواهند گرفت...»[۱].
ساختار
کتاب حاضر از مقدمه نویسنده و متن اصلی، شامل شش عنوان کلى: کلیات (8 مقاله)، مبانى فکرى و اعتقادى زیارت (6 مقاله)، نقد و بررسى شبهات زیارت (5 مقاله)، آداب زیارت (2 مقاله)، آثار و فواید زیارت (14 مقاله) و زیارت در فرهنگ و ادب فارسى (7 مقاله) تشکیل شده است.
کتاب در دو جلد تنظیم شده و حاوی تعداد 42 مقاله منتخب است.
گزارش محتوا
برخی از مطالب ارزنده این اثر عبارت است از:
- فقهاى شیعه و اهل سنت با استناد به توصیهها و تأکیدات فراوانى که درباره زیارت شده است، فتوا به استحباب زیارت دادهاند. فقیه نامور امامیه، مرحوم محقق حلى گفته است: بر حج‌گزار مستحب مؤکد است که به زیارت پیامبر اکرم(ص) بشتابد. وى حتى مىگوید: اگر مردم زیارت پیامبر اکرم(ص) را ترک کردند، حاکم اسلامى باید آنها را بر زیارت اجبار کند؛ زیرا ترک زیارت آن حضرت موجب جفاى به اوست... ابن هبیره مىگوید: پیشوایان چهارگانه اهل سنت (مالک، شافعى، ابوحنیفه و احمد حنبل) بر استحباب زیارت پیامبر اکرم(ص) اتفاق نظر کرده‌اند[۲].
- زیارت با معرفت: معرفت امام و آگاهى از منزلت او مورد سفارش و تأکید بسیارى از روایات است. از امام کاظم(ع) رسیده است: «... فمن زاره مسلماً لأمره عارفاً بحقّه كان عند اللَّه جل و عز كشهداء بدر»؛ «هرکس امام رضا(ع) را (که در شهر غربت از دنیا مىرود) زیارت کند، درحالى‌که تسلیم امر او و عارف به حقش باشد، در پیشگاه الهى از منزلت شهداى بدر برخوردار است».
- امام صادق(ع) فرمود: «زوروا الحسين ولو كلّ سنة فإنّ كلّ من أتاه عارفاً بحقّه غیر جاحد لم يكن له عوض غير الجنة و رزق رزقاً واسعاً و أتاه اللَّه بفرج عاجل...»؛ «امام حسین(ع) را زیارت کنید، هرچند که سالى یک بار باشد؛ زیرا هرکس عارف به حق او باشد و زیارتش کند، پاداشى جز بهشت ندارد، از رزق واسعى بهرهمند مىشود و خداوند گشایشى در کار او ایجاد مىکند»[۳].
- زیارت سه هدف عمده دارد: هدف اول: تعلیم معارف دینى و الهى؛ یعنى خدا را معرفى کردن، زیارتنامهها درباره خدا و اوصاف او چه مىگوید، هم‌چنین معرفت رسول اللَّه و معرفت مقام ولایت.
- هدف دوم: بیان ارزشها: زیارتها بیان مىکند که چه چیزهایى از نظر اسلام داراى ارزش است.
- هدف سوم: تلقینات: روایات به ما تلقین مىکند که این چنین باشید، روحیات شما افکار شما، خواستهها و حاجات شما باید اینگونه باشد. البته باید این تلقینها را در وجودمان پیاده کنیم[۴].
- زیارت به‌عنوان یک پدیده دینى در فرهنگ معنوى هر جامعهاى از اهمیت اعتقادى، اخلاقى و والایى برخوردار است... از بعد ذهنى، اجتماعى شدن از طریق زیارت، فرایندى است که فرد خود را با آرمانهاى دینى و اخلاقى که در محیط اجتماعىاش نقش مؤثر دارند، سازگارى میدهد. زیارت به‌عنوان یک پدیده جامعهشناختى در فرهنگ دینى، عملى مطلوب و سودمند براى افراد در جهت ابراز احساسات عاطفى، آرامش، امید، رضایت خاطر و لذت بردن به کار مىرود. این پدیده از نظر اخلاقى ریشه در احترام به مقدسات و اعتقادات را داشته، جزء ارزشها و معیارهایى است که به فرهنگ دینى معنا مىبخشد. این ارزش اجتماعى - دینى در میان تمام افراد مؤمن و معتقد به خدا مشترک می‌باشد. اکثر افراد جامعه درباره اهمیت آن به توافق رسیدهاند؛ این توافق به‌نوعى وفاق اجتماعى به حساب می‌آید... زیارت در فرهنگ دینى یکى از نمادهاى ملموس و آشکار دین‌باورى و هویت دینى هر جامعهاى محسوب مىشود... زیارت به‌عنوان مجموعهاى از فرهنگ معنوى در جامعه، داراى نمادها و نشانههاى اخلاقى و اجتماعى است؛ باید این نشانهها را در متون و مناسک زیارتى تحلیل و تفسیر نمود. از بعد انسانشناسى، فرایند دینى زیارت علاوه بر امر اجتماعى و قدسى، امرى است که داراى مناسک و اعمال است... [۵].
- از مضمون آیات و روایاتى که درباره دعا وارد شده، استفاده مىشود که استجابت دعا امرى قطعى و اجتنابناپذیر است. اگر می‌بینیم دعا ظاهراً به اجابت نمىرسد، باید در اینکه «دعا» دعاى حقیقى بوده یا نه تأمل کرد و الا دعا و اجابت از قبیل علت و معلول است؛ هر وقت علت آمد، معلول اجتنابناپذیر است. برخى از بزرگان، مانند صدرالمتألهین و علامه طباطبایى بر این عقیدهاند که ارزشهاى اخلاقى از قبیل توبه، دعا و... هرگاه تحقق پیدا کند، برکات آن آمرزش گناهان و استجابت دعا باشد، تخلفناپذیر خواهد بود. کسى که معتقد است دعا صحیح است، ولى قبول نمىشود، مانند کسى است که معتقد باشد خورشید طلوع کرده و تاریکى همچنان باقى است... [۶].
- از پیامدهاى عصر جدید، تأکید بیش از حد بر «فردیت» انسان است؛ بهگونهاى که به‌تدریج به پدیده «خودشیفتگى» آدمى منجر مىشود. به اعتقاد اریک فروم، «انسان خودشیفته» از مظاهر عصر جدید است؛ انسانى که پیوسته منتظر است تا دیگران محبت و عشق خویش را نثارش کنند، ولى چنین وظیفهاى را براى خود در قبال دیگران قائل نیست تا محبت و عواطفش را نثار دیگران کند؛ نتیجه منطقى چنین وضعیتى، گسست عاطفى افراد از یکدیگر است... پیامد چنین وضعیتى، پیدایش نوعى بحران معناست... دعا و زیارت، انسان را از انزواى درون بیرون آورده، به جمع پیوند مىزند و آن در حقیقت، همدم شایستهاى است که تنهایى و غربت وحشتناک را به انس و الفت مبدّل مىسازد؛ زیرا شخصى که در حال نیایش است، نه‌تنها خود را تنها نمىبیند، بلکه با چشم دل مىیابد که در آن حالات عرفانى، مجموعه کاینات با او همنوا هستند... دعا و زیارت علاوه بر کارکرد معنابخشى به حیات انسان، باعث اطمینان قلب و قدرت روحى نیز مىشود... [۷].
وضعیت کتاب
در پایان جلد اول و دوم کتاب، فهرست تفصیلی مطالب آمده، ولی متأسفانه فهرست‌های فنی فراهم نشده است. کتاب حاضر مستند است و نویسندگان مقالات، ارجاعات و توضیحات خودشان را گاه به‌صورت پاورقی و گاه به شکل پی‌نوشت در پایان مقاله خود آورده و بعد از آن، فهرست منابعشان را ذکر کرده‌اند.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.