كتاب الصلاة (للحائري)
كتاب الصلاة يكى از مؤلفات مرحوم آيت‌اللّه حائرى يزدى، مؤسس حوزه علميه قم است كه به گونه‌اى جامع و گويا همراه با بيان ادله مسائل نماز در يك جلد و به زبان عربى تأليف گرديده است. جامعيّت اين كتاب در كنار اختصارش جايگاهى ويژه و بسيار جالب بدان بخشيده است
| کتاب الصلاة (للحایری) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حائری، عبدالکریم (نویسنده) |
| ناشر | دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم، مرکز انتشارات |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1404 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | فقه جعفری - قرن 14 نماز |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 186 /ح2ک2 1362 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب در نه مقصد تنظيم شده است كه مقصد اول در مقدمات نماز مى‌باشد اين مقصد پنج بحث دارد كه به مسائل قبله، ستر و ساتر، مكان نمازگزار و اذان و اقامه پرداخته است.
مقصد دوم در افعال نماز است كه به واجبات و قواطع نماز پرداخته و در خاتمه‌اى ادله حرمت قطع نماز را ذكر نموده است.
مؤلف مقصد سوم كتابش را به خلل نماز اختصاص داده كه شش فصل در آن تعريف شده است؛ سهو، شك، نماز احتياط، اجزاى فراموش شده، موجبات سجده سهو و بعضى از شك‌هايى كه اعتبارى بدانها نيست، عناوين شش فصل مذكور مى‌باشند.
چهارمين مقصد در مورد نماز جماعت است كه پنج فصل جداگانه را به خود اختصاص داده است؛ اين فصول عبارتند از: مستحبّ مؤكّد بودن نماز جماعت، شرايط نماز جماعت، احكام جماعت، شرايط امام جماعت و بعضى از مستحبات نماز جماعت.
اما مقصد پنجم در نماز آيات است كه اسباب نماز آيات و كيفيت آن به همراه وقت آن و نيز بعضى از احكامش در آن، مورد بررسى واقع شده است.
مقصد ششم در نماز قضا مى‌باشد كه نياز به دليل جديد داشتن قضا، اولين مبحث آن مى‌باشد. ترتيب نماز قضا و نماز استيجارى و قضاى ولى از طرف ميّت ديگر، موضوعات مطرح شده در اين مقصد هستند.
هفتمين مقصد در نماز مسافر است كه شكسته بودن نماز مسافر و علل شكسته بودن و بعضى از احكام آن در اين مقصد مطرح شده‌اند.
اما مقصد هشتم در نماز جمعه است؛ مؤلف پنج فصل نيز در اين مقصد تنظيم نموده كه بيان حكم نماز جمعه در زمان غيبت، شرايط جمعه، كسانى كه جمعه بر ايشان واجب است، وقت نماز جمعه و بعضى ديگر از مسائل جمعه، عناوين اين مقصد مى‌باشند.
آخرين و نهمين مقصد نيز مربوط به نماز عيدين است كه بعضى از امور متعلقه بدان در ذيلش آمده است.
گزارش محتوا
مقصد اول:
مؤلف در ابتداى بحث از مقدمات نماز، به تعداد ركعات نمازهاى يوميّه و نوافل آنها پرداخته است و در ادامه فرموده: اوقات نمازهاى يوميّه به دو صورت وقت خاص و وقت مشترك مى‌باشد؛ براى مثال اول زوال، وقت نماز ظهر است و بعد از آن تا به اندازه چهار ركعت مانده به غروب، وقت مشترك ظهر و عصر مى‌باشد تا چهار ركعت مانده به غروب كه آن هم وقت اختصاصى براى نماز عصر مى‌باشد. در اين‌جا احكامى بر هر يك مترتب مى‌شود كه در ذيل آمده است. در اين‌جا روايتى از امام صادق(ع) نيز آمده كه حضرت فرموده: «إذا زالت الشمس فقد دخل وقت الظهر حتى يمضي مقدار ما يصلّي المصلّي أربع ركعات فإذا مضى ذلك فقد دخل وقت الظهر و العصر حتى يبقى من الشمس مقدار ما يصلي المصلّي أربع ركعات»، لكن در مقابل اين روايت روايات ديگرى هم وجود دارد كه با اشاره‌اى به مضامينشان نتيجه كلى از مجموع روايات به دست آمده است.
در مورد استقبال قبله نيز اولين بحث، وجوب آن بر جميع مكلفين از دور و نزدیک است كه به سوى كعبه مشرّفه نماز بخوانند، اما اينكه استقبال قبله به چه صورت بايد باشد، عنوان بحث بعدى مى‌باشد كه دو نوع نظريّه در اين‌جا هست و مؤلف موافقت خود را با يكى از آنها اعلام كرده است.
از جمله مسائل قابل توجه در بحث قبله، عدم وجوب استقبال براى نمازهاى نافله مى‌باشد، چه اينكه نمازهاى نافله را مى‌توان در حال راه رفتن و سوار بر مركب نيز اقامه كرد. ممكن است در نمازها قبله به هر دليلى اشتباه شود و بعدا اين خطا مكشوف شود در اين صورت مسئله چند حالت پيدا مى‌كند كه در كتاب به آن صور و ادله‌شان اشاره شده است.
پوشاندن عورت در نماز هم يكى از مسلّمات فقهى مى‌باشد كه داراى فروعاتى مى‌باشد؛ براى مثال پوشاندن عورت در تمام نمازها بدون فرق ميان نوافل و فرائض و عدم فرق بين جنس ساتر، از جمله اين فروعات مى‌باشند.
مقصد دوم:
نيّت، تكبيره الاحرام، قيام، قرائت، ركوع، سجود، تشهد و سلام واجبات نماز هستند كه به عنوان نخستين مبحث مقصد دوم به صورت تفصيلى مورد بررسى واقع گرديده‌اند. براى نمونه در بحث نيّت بحث مهمّى راجع به حقيقت نيّت مطرح شده كه در تمام عبادات قابل عرضه و توجه مى‌باشد يا در بحث تكبيره الاحرام مطلبى درباره افراد لال و اخرس آمده كه با مشخص شدن تكليفشان در اين مورد وظيفه اين گونه افراد در تمام اعمال عبادى و غير آن كه نياز به تكلّم مى‌باشد روشن مى‌گردد.
مقصد سوم:
خلل نماز هم يكى از مطالب، در مباحث صلاة است كه بعضى از بزرگان مانند امام خمينى(ره) و ديگران كتاب‌هاى مستقلّى در آن تأليف نموده‌اند. مؤلف نيز در اين‌جا تا حد ممكن سعى نموده جوانب و فروعات مسئله را تبيين نمايد كه اولين مبحث آن درباره سهو است. ايشان سهو را به دو صورت سهو در زياده و سهو در نقيصه تقسيم كرده، مى‌فرمايند: اصل اوّليه اين است كه سهو به زياده مبطل نماز نمى‌باشد مگر اينكه با قصد قربت شخص در تنافى باشد كه در اين صورت بدون شك هر گونه زيادى باعث بطلان نماز خواهد شد. رواياتى هم در اين زمينه وجود دارد كه مؤلف به بعضى از آنها اشاره نموده است. شكيات نماز هم داراى اقسامى هستند كه بعضى محكوم به صحت‌اند و بعضى ديگر مبطل و بعضى منصوص و بعضى ديگر غير منصوص.
مقصد چهارم:
نماز جماعت يكى از مستحبّات مؤكّد درباره فرائض مى‌باشد كه مؤلف جماعت در صبح و مغرب و عشاء را داراى اهميت بيشترى قلمداد كرده است. نماز جماعت در مورد جمعه و نماز عيدين واجب است به شرط اينكه بقيه شروط نيز جمع بشوند. در مورد نمازهاى مستحبّى هم بنا بر اعتقاد اماميّه، جماعت جايگاهى ندارد مگر در موارد استثنايى در مقابل اهل سنّت كه به جماعت برگزار شدن نمازهاى تراويح و غير آن را از سنّت‌هاى مؤكّد به حساب آورده‌اند. جماعت براى خود احكام و لوازمى دارد كه عدالت امام از آن جمله مى‌باشد، لكن اگر بعد از نماز جماعت معلوم شود امام كافر يا فاسق بوده نماز محكوم به صحت است كه البته اين حكم مستند به رواياتى از ائمه عليهم‌السلام مى‌باشد.
مقصد پنجم:
نماز آيات نمازى است كه در صورت كسوف، خسوف، زلزله و هر گونه عامل آسمانى از بادهاى شديده و تاريك شدن هوا واجب مى‌گردد. در مورد كيفيت اقامه‌اش نيز مباحث منحصر به فردى مطرح مى‌باشد، زيرا اين نماز به لحاظ تعداد ركوع‌ها با نمازهاى ديگر قابل مقايسه نبوده و اگر كسى در اين ركوع‌ها شك كند نمى‌تواند به اصل مراجعه كند. در مورد وقت اين نماز هم اقوال متعددى وجود دارد؛ براى مثال اينكه نماز كسوف بايد بعد از شروع كسوف خوانده شود معلوم مى‌باشد.
اما نهايت وقت آن تا كجاست، بحث ديگرى است كه با استفاده از روايات در صدد تعيينش برآمده‌اند.
مقصد ششم:
در نماز قضا، اولين مبحث اين است كه آنچه از ادله وجوب نماز به دست مى‌آيد، اين است كه نماز اولا واجب بوده، ثانيا در وقت معين خود واجب است، لكن اگر كسى نماز را در وقت مشخصش به جا نياورد قسمت دوم حكم از بين مى‌رود و مى‌ماند قسمت اول؛ يعنى وجوب آن، اما اينكه آيا از اين وجوب قضا به دست مى‌آيد معتبر نمى‌باشد و بايد دليل ديگرى براى وجوب قضا در دست باشد. از جمله مسائل وجوب قضا اين است كه در وجوب آن فرقى بين كسى كه نماز را به كليت ترك كرده با كسى كه خللى در نمازش به وجود آورده كه باعث بطلان شده وجود ندارد.
در ترتيب نمازهاى قضا هم گفته شده كه فقط براى لزوم مرتب به جا آوردن قضاى يوميه دليل خاص وجود دارد، اما اينكه آيا نمازهاى غير يوميه مانند نماز آيات هم در صورت قضا شدن بايد مرتب به جاى آورده شوند دليلى وجود ندارد.
مقصد هفتم:
نماز مسافر از مسائل مهم باب صلاة كتاب‌هاى فقهى مى‌باشد كه در موارد زيادى هم به صورت مستقل تألیف شده‌اند. دو ركعتى شدن نمازهاى چهار ركعتى كه اصطلاحا قصر گفته مى‌شود، اولين مبحث اين مقصد است كه البته براى واجب شدن اين حالت خاص شرايطى لازم است؛ از جمله اين شرايط، مسافت است؛ يعنى رسيدن به مسافت هشت فرسخ به قصد پيمودن اين مسافت از اول خروج، دومين شرط قصر شدن نماز مى‌باشد. استمرار قصد مسافرت، قصد اقامه نداشتن مسافر در يك محل ثابت، مكان ثابت داشتن كسى كه به سفر رفته؛ يعنى به اشخاصى كه مكان ثابت ندارند و هميشه در حال كوچ هستند مسافر صدق نمى‌كند، شغل نبودن سفر براى شخص و رسيدن شخص به حد ترخص ديگر شرايط قصر شدن نماز مى‌باشند. از جمله مسائل نماز مسافر اين است كه در چهار مكان مكه، مدينه، مسجد كوفه، و حائر حسينى(ع) شخص مخير است كه نمازش را تمام بخواند يا شكسته كه البته تمام خواندنش افضل مى‌باشد.
مقصد هشتم:
نماز جمعه از جمله امورى است كه دروجوبش هيچ گونه شك و ترديدى وجود ندارد. اين مسئله بين تمام مسلمين نيز اتفاقى مى‌باشد، زيرا نص صريح قرآن و احاديث معصومين عليهم‌السلام بر آن دلالت دارند؛ تنها صغير، مجنون، مريض، عبدو كسانى كه در روايات به آنها تصريح شده از اين حكم مستثنى مى‌باشند.
از دگر احكام نماز جمعه اين است كه تكليف اين فريضه با اهميت در زمان غيبت معصوم(ع) چه خواهد بود؟. تعداد خاص حاضرين در نماز جمعه و بيان دو خطبه قبل از آن و نبودن نماز جمعه ديگرى در نزدیک تر از سه فرسخ به محل برگزارى نماز جمعه از جمله شرايط آن مى‌باشد.
مقصد نهم:
نماز عيدين؛ يعنى نمازى كه مختص به روزهاى عيد فطر و عيد قربان بوده و با شرايط مخصوص و كيفيت خاصى اقامه مى‌شود، وجوب اين نماز قطعى بوده و شكى در آن وجود ندارد؛ آيه 14 و 15 سوره اعلى هم دال بر اين معنا مى‌باشد كه مى‌فرمايد: «قد أفلح من تزكى و ذكر اسم ربه فصلى» قمى در تفسير صافى مى‌گويد: منظور از تزكى، زكات فطره بوده و صلاة بعد از آن ناظر به نماز عيد فطر و عيد قربان مى‌باشد. لزوم وجود سلطان عادل براى واجب شدن نماز عيدين و عدم لزوم آن بحثى است كه مؤلف در ذيل اين مقصد به تفصيل و با ذكر ادله مطرح نموده است.