رساله دلاکيه

رساله دلاکيه تأليف محمد كريم بن ابراهيم، رساله‌اى طبى -روايى است كه مؤلف در آن رواياتى را نقل مى‌كند كه به نحوى از انحاء به مسأله حمام ارتباط پيدا مى‌كند.

رساله دلاکیه
پدیدآوران	ک‍رم‍ان‍ی‌، م‍ح‍م‍دک‍ری‍م‌ ب‍ن‌ اب‍راه‍ی‍م‌ (نویسنده) اصفهانی، محمدمهدی (مقدمه نويس)
عنوان‌های دیگر	کتاب رساله دلاکیه
ناشر	دانشگاه علوم پزشکی ايران، موسسه مطالعات تاريخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1387 ش
چاپ	1
موضوع	بهداشت - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏PA‎‏ ‎‏775‎‏ ‎‏/‎‏ک‎‏4‎‏ر‎‏5
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نویسنده در سال 1272ق به خواهش و اصرار كربلائى رضاى سلمانى اين كتاب جالب را تأليف كرده است.سابقاً دلاك‌ها عهده‌دار خدمات متنوعى از كيسه كشيدن، تا ختنه كودكان، حجامت و فصد و غيره بودند. او در اين كتاب از آداب نظافت فردى، آداب حمام، ناخن گرفتن، ختنه، حجامت، فصد، زالو انداختن، تيغ زدن، مشت و مال كردن، سر تراشيدن، دندان كشيدن و آنچه كه يك دلاك مى‌بايست مى‌دانست به زبانى رسا و آسان آورده است.

ساختار

اين رساله مشتمل بر يك مقدمه و چند باب است. در مقدمه: تاريخچه حمام و فوائد و آداب حمام رفتن بيان شده است.

در ابواب اول تا پنجم كتاب نيز آداب حمام رفتن و بيرون آمدن از آن، زائل كردن مو از بدن، كيسه كشيدن و سنگ پا به كار بردن و خضاب بيان شده است.

در باب ششم شرائط مطلق خون گرفتن، رگ زدن (فصد)، حجامت كردن، زالو انداختن، تيغ زدن گوش و خون از بينى جارى كردن بيان شده است. اين باب مفصل‌ترين بخش كتاب است.

ابواب هفتم تا آخر كتاب در كندن دندان، ناخن چيدن، ختنه كردن و شانه كردن و عطر به كار بردن است كه البته اين چهار باب آخر بسيار مختصر است.

گزارش محتوا

در اين اثر مطالبى مختلفى پيرامون كشيدن دندان، ختنه و عقيقه، شانه كردن و استعمال عطر و مانند آن نقل شده است. نویسنده در آخر كتاب اعتذار آورده است به اين‌كه: «اگر چه سؤال از متعلقات دلاكى بود، لكن خواستم بعضى چيزها كه مناسبتى به آن دارد و به كار مشترى و ساير مؤمنين مى‌آيد، آنها هم در اين رساله نوشته شود، لهذا بعضى مطالب ديگر هم به رشته تحرير در آمد.».

نكته قابل ذكر در مورد اين رساله آن‌كه بعضى مطالب اين رساله ديگر كاربرد ندارد مثل آنچه در مورد ساختمان حمام نوشته شده، چرا كه امروزه حمام‌هاى كهن همه از بين رفته‌اند و حمام‌هاى جديد نيز با آنچه مؤلف گفته انطباق ندارد، با اين حال بسيارى از آنچه وى به رشته تحرير درآورده است مثل مطالبى كه پيرامون فصد، حجامت، خضاب كردن، گرفتن ناخن و مو، همچنين بسيارى از رواياتى كه وى در اين رساله نقل مى‌كند هنوز قابل استفاده و جالب توجه است، خصوصاً اين‌كه امروزه بسيارى از آداب شرعى و بهداشتى امور زندگى چندان مورد توجه هم قرار نمى‌گيرد.

علاوه بر اين، محققین طب سنتى، جامعه‌شناسان و پژوهش‌گران مسائل اجتماعى از خواندن اين كتاب بى‌بهره نخواهند بود.

وضعيت كتاب

افست نسخه خطى اين رساله را مؤسسه مطالعات تاريخ پزشکى، طب اسلامى و مكمل دانشگاه علوم پزشکى در اسفند ماه سال 1387ش با مقدمه‌اى كوتاه به قلم آقاى دكتر محمد مهدى اصفهانى پيرامون اين رساله و فوائد آن، منتشر كرده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب