روضة العقول
روضة العقول تحرير ديگرى است از مرزبان‌نامه اسپهبد مرزبان بن رستم بن شروين كه به درخواست ركن‌الدين سليمانشاه توسط محمد بن غازى ملطيوى نگارش شده است. اين اثر با موضوع سياست نامه در اواخر قرن ششم هجرى به نثر فنى فارسى درآمده است.
| روضة العقول | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ملطیوی، محمد غازی (نویسنده)
روشن، محمد (مصحح) جلیل‌پور، ابوالقاسم (تصحیح و تحشیه) |
| ناشر | فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گروه نشر آثار |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1383 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-7531-11-7 |
| موضوع | نثر فارسی - قرن 6ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PIR 5102 /د9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب مشتمل بر مقدمه مصحح، و متن است كه متن اثر شامل سيزده باب است؛ دو باب نخستين، يكى پيرامون القاب ركن‌الدّين سليمانشاه و اشاراتى كوتاه به آغاز كار خاندان سلجوقى و باب ديگر شرح زندگی‌نامه خود اوست. در ديگر ابواب كتاب داستانها، افسانه‌ها، و حكايت‌ها آمده است.
گزارش محتوا
روضة العقول نيز مانند كليلة و دمنة با نثرى مصنوع، آميخته با اشعار و عبارات فارسى و عربى تحرير يافته است. تعداد اشعار و شواهد عربى آن نسبت به فارسى به مراتب بيشتر است.
مؤلف در نگارش روضة العقول تكلّف و تصنّع را به نهايت رسانيده است؛ و در كاربرد گونه‌هاى صناعات ادبى از سجع و ترصع و جناس و موازنه و... دريغ نورزيده است. از ويژگى‌هاى نثر محمد غازى در روضة العقول به كار بردن انبوه واژگان تازى به معنى مصطلح و متداول احياناً روزگار خود اوست كه در متنهاى ديگرى مانند مرزبان‌نامه، ديده نمى‌شود. وى در غايت چيره‌دستى و مهارت به انواع واژه‌سازى دست برده است به طورى كه مى‌توان گفت به گونه‌اى افراط دست يازيده است، و در سيزده باب مطالب كتاب را بيان نموده است.
همچنان كه ذكر شد در باب اول آن به مناقب سلطان و در باب دوم به زندگی‌نامه خود پرداخته است.
در باب سوم با عنوان «باب الملك و اولاده» به داستان پادشاهى كه شش پسر داشت اشاره مى‌كند كه پدر وقت مرگ پسرانش را جمع كرده و براى فرزندانش مطالبى ذكر مى‌كند.
مؤلف، در اين بخش از قول پدر سخنان زيبايى ذكر مى‌كند، او اشاره‌اى به اقسام پدر دارد و مى‌گويد «پدرى پنج نوع است» كه چنين مى‌گويد: «يكى آنكه سبب وجود تو آمد؛ دوم آنكه محافظت مصالح ترا استبداد نمايد؛ سيم آنكه سبب رزق و وسيلت معيشت تو گردد؛ چهارم آنكه معلم تو باشد؛ پنجم آنكه در تربيت و تهذيب تو جد نمايد». سپس حق فرزند را بر پدر برمى‌شمارد كه سه چيز است نام نيك و تعليم علم و به دوست صادق هدايت و راهنمايى كردن.
در ادامه، مطالب اخلاقى فراوانى از قول پادشاه در قالب حكايت متذكر مى‌شود. در اين باب علاوه بر حكايت دوستى كشاورز و مار، ده حكايت ديگر نيز از زبان پادشاه و فرزندانش نقل مى‌كند.
باب چهارم با عنوان «باب مناظره ملك‌زاده با وزير برادرش» ادامه داستان باب سوم است. بعد از به قدرت رسيدن يكى از فرزندان به پادشاهى، اشاره‌اى به وزيرى دارد كه نفاق را سرلوحه كار خود قرار داده و حيله‌گرى را در خدمت پيشبرد كار خويش به خدمت گرفته است. مؤلف در اين باب به چهار حكايت از زبان «مَلِك زاده» مى‌پردازد.
اردشير بابكان با مهران به دانا، باب مناظره ديو گاوپاى با دينى، باب تمامت مناظره دينى، شاه شيران با شاه پيلان، عقاب شكارگر و آزادچهر از ديگر عناوين كتاب است.
وضعيت كتاب
مصحح كتاب محمد روشن در مقدمه‌اش بر كتاب به مقايسه بين دو كتاب مرزبان نامه و روضه العقول پرداخته است. سپس به شيوه تصحيح متن را بيان كرده است. فهرست مطالب در ابتداى اثر آمده است.
پايان كتاب بخش ضمائم كتاب آمده است كه با بخش تعليقات شروع مى‌شود. بخش تعليقات كه در پاسخ به مشكلات و دشوارى‌هاى كتاب تهيه شده بحث مفصلى است و شامل توضيح برخى واژه‌هاى بسيار مبهم و دشوار، ترجمه آيات و احاديث و اشعار و عبارات و امثال عربى كتاب و اشاره به منابع آنها، توضيح عبارات پيچيده و دشوار كتاب و قضاوت درباره صحت و سقم موارد مورد بحث است.
پس از تعليقات، فهرست واژگان دشوار و معانى آنها با ذكر صفحات كتاب گشوده مى‌شود.
فهرست آيات، احاديث، امثال عربى و فارسى، عبارات عربى، بيت‌ها و مصراع‌هاى عربى و فارسى، نام كسان، نام جاها، نام جانوران و صورت‌هاى فلكى و سرانجام منابع و ماخذ از ضمايم و پيوست‌هاى انتهاى كتاب است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب