رسائل الشیخ الطوسي

رسالة عمل اليوم و الليلة، تألیف محمد بن حسن طوسى، معروف به شيخ طوسى (م460ق) است.

رسائل الشیخ الطوسي
پدیدآوران	طوسی، محمد بن حسن (نویسنده) واعظ‌ زاده خراسانی، محمد (مقدمه‌نويس)
عنوان‌های دیگر	الرسائل العشر
ناشر	جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1414 ق
چاپ	2
موضوع	طوسی، محمد بن حسن، ۳۸۵ - 460ق. - سرگذشت‌نامه فقه جعفری - رساله عملیه کلام شیعه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏181‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏ط‎‏9‎‏ر‎‏5
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

كتاب اعمال يوم و ليله از كتب مختصر فقهى در بيان مقدمات و مقارنات نماز مى‌باشد.

انگيزۀ تأليف

شيخ طوسى به پيروى از بزرگانى؛ همچون محمد بن ابى عمير بن زياد، محمد بن خالد برقى، عبدالله بن سنان طريف، يونس بن عبدالرحمن به تأليف اين كتاب اقدام نموده است.

ساختار

در خطبۀ كتاب، مؤلف هدف از نگارش كتاب را بيان 6 مطلب دانسته است كه عبارتند از:

1. شرح 51 ركعت از نمازهاى واجب و مستحب در شب و روز.
2. فرق بين نماز واجب و مستحبى.
3. شرح اركان، سنن و مستحبات نماز.
4. ذكر واجباتى كه كمتر از مقدار لازم آن را نمى‌شود، به جا آورد.
5. ذكر قرائت سوره‌هاى اختيار شده، در ركعات نمازهاى واجب و مستحب.
6. ذكر دعاهاى انتخاب شده در قنوت.

مباحث كتاب به صورت كلى شامل مقدمات و مقارنات نماز است.

در قسمت مقدمات مباحث طهارت، وقت نماز، قبله، لباس و مكان نمازگزار، اذان و اقامه و تعداد ركعات نماز مطرح شده است.

در بحث مقارنات نماز، مباحث نيت، تكبيرة الاحرام، قرائت، ركوع، سجود، تشهد، و سلام مطرح شده و سپس تعقيبات نماز شامل، ادعيۀ مختلف در 4 صفحه مطرح شده است.

گزارش محتوا

اين كتاب به درخواست سيد مرتضى (م436ق) تأليف شده است. مؤلف در خطبۀ كتاب، مطالب آن را شرح 51 ركعت از نمازهاى واجب و مستحب در روز و شب و بيان اركان، واجبات و مستحبات آنان دانسته است.

در اين كتاب دعاهاى زيادى در حين انجام وضوء، تعقيبات نماز و قنوت ذكر شده كه تقريبا نزدیک به نيمى از مطالب كتاب را در بردارد.

همان طور كه در خطبۀ كتاب و پايان كتاب مؤلف تصريح نموده است، اين كتاب به صورت مختصر نوشته شده و به اصطلاح به صورت فقه موجز و رساله‌هاى متداول تدوين شده است و تفصيل مطالب آن به كتاب‌هاى الجمل و العقود، النهاية، المبسوط ارجاع داده است.

(الذريعة/15 348، /25 306، أعيان الشيعة /1 158)

اين كتاب با تفاوت‌هاى مختصرى در نام آن در كتب تراجم و فهارست ذكر شده‌اند كه به بعضى اشاره مى‌شود:

- مختصر في عمل يوم و ليلة (فهرست شيخ، شمارۀ 699)

- عمل يوم و ليلة (بحار الأنوار /107 114)

- عمل اليوم و الليلة (الذريعة/15 349)

- اليوم و الليلة (الذريعة/2 247، 248، /20 90، /25 303)

نسخه‌ها

در الذريعة به نسخه‌هايى به خط احمد بن حبيب بن احمد قزوينى در سال 1234ق و نسخه‌اى به خط ميرزا محمد تهرانى در سامراء اشاره نموده است. (الذريعة/25 305).

در تصحيح و تحقيق كتاب موجود از نسخه‌اى به خط علامۀ محدث ميرزا محمد بن رجب‌على عسکرى تهرانى (م1371ق) كه در سال 1336ق نوشته شده و متعلّق به سيد طباطبايى بوده، استفاده شده است. مصحح و محقق آن فاضل ارجمند شيخ رضا استادى مى‌باشد.

تاريخ تأليف

با توجه به اين كه در مقدمۀ كتاب آمده است كه اين كتاب به دستور سيد مرتضى، تأليف شده و تفصيل مطالب آن به كتاب‌هاى الجمل و العقود، النهاية، المبسوط ارجاع داده شده است.

به نظر مى‌رسد كه احتمالا اين كتاب بين سال‌هاى 430 تا 436ق، در سال‌هاى آخر عمر سيد مرتضى تأليف شده است.