دانشمندان عامه و مهدی موعود
دانشمندان عامه و مهدى موعود(عج)، تأليف على دوانى، فهرستى است از نظريات و اعتقادات صد و بيست تن از مشاهير و بزرگان عامه درباره مهدى(عج) كه از شخص محمد بن الحسن العسكرى(عج)، به‌عنوان «حجت»، «قائم»، «مهدى» و «منتظر» نام برده و اعتراف به وجود مقدس امام زمان(عج) در عقيده شيعه نموده‌اند.
| دانشمندان عامه و مهدی موعود | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دوانی، علی (نویسنده) |
| ناشر | دار الکتب الإسلامیة |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1384 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-440-312-6 |
| موضوع | محمد بن حسن(عج)، امام دوازدهم، 255ق. - احادیث اهل سنت
مهدویت - دفاعیهها و ردیهها مهدویت - نظر اهل سنت |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 224 /د9د2 |
كتاب به زبان فارسى روان و با استفاده از ادبيات روز، در سال 1353ش، نوشته شده است.
مهم‌ترين كارى كه در اين اثر، نسبت به ساير تأليفات همسو، راجع به اين دانشمندان انجام شده، اين است كه آنها را به ترتيب زمان از قرن چهارم هجرى تا عصر حاضر، قرن به قرن، شناسانده و تاريخ درگذشت هركدام را با تتبع بسيار در مظان آنها يادداشت كرده و كتابى بى‌بديل را ارائه نموده است.
ساختار
كتاب با سه مقدمه از مؤلف آغاز و مطالب در دو بخش اصلى ارائه شده است:
- دادن اطلاعاتى در مورد حضرت مهدى(ع)، از جمله: مهدى موعود(ع) از نظر شيعه، اينكه ايشان بعد از ظهور چه خواهد كرد و...
- نام بردن از دانشمندان عامه؛ آنانى كه مهدى(عج) را فرزند امام حسن عسکری(ع) مى‌دانند و نقل عين عبارات آنان به همراه بررسى و تحقيق در اين زمينه.
مؤلف در مراجعه به برخى از كتبى كه در رابطه با موضوع اين اثر نوشته شده‌اند، در بعضى از اسامى، القاب، تاريخ وفيات، اسامى كتب آنها و مطالب و مآخذ، متوجه اشتباهاتى شده كه همه را پس از مراجعه به منابع و مدارک مربوطه، تصحيح كرده و توضيح داده است.
آنچه كه از ساير كتب موجود در اين زمينه نقل شده، به ترتيبى است كه خود مؤلف آنها را صلاح ديده؛ يعنى گاهى تقديم و تأخيرى در نقل مطالب وجود دارد تا منظم‌تر و گوياتر باشند.
مؤلف سعى كرده است تا گفتار اين دانشمندان را تا آنجا كه ممكن بوده مستقيماً از كتاب‌هاى چاپى يا خطى كه به آنها دسترسى بوده، يافته، نقل كند و در اين خصوص اكتفاء به گفته كتبى همچون «ينابيع المودة»، «استقصاء الافحام»، «كشف الاستار»، «منتخب الاثر» و... نشده است.
گزارش محتوا
مؤلف در مقدمات خود، ضمن توضيح مختصرى در مورد عقيده مهدویت و برخورد غرب و اعراب با اين مسئله، به انتقاد از كسانى پرداخته كه جزواتى برگرفته از نوشته‌هاى او را تحت عناوينى چون ولادت امام زمان(ع)، طول عمر امام زمان(ع)، غيبت امام زمان(ع) و... را به نام خود چاپ كرده‌اند.
بخش نخست، در پى آشنا كردن خواننده با مسئله مهدویت، به بررسى اين عقيده از نظر جامعه شيعه پرداخته و به دنبال نگاهى به منابع اوليه عامه در اين زمينه، كتاب‌هايى را كه دانشمندان اهل سنت راجع به حضرت مهدى(ع) نوشته‌اند، معرفى مى‌نمايد.
مؤلف در پى پاسخ به اين پرسش مخالفان كه اين همه اخبار و احاديث راجع به مهدى موعود(ع) براى چيست و اين همه صبر و انتظار چه سودى دارد؟ چنين پاسخ مى‌دهد كه امام زمان(عج) آخرين برگزيده خداوند بوده و با قيام خويش، سراسر گيتى را تحت يك آيين و قانون گرد آورده و مدينه فاضله‌اى را كه تمام بشريت آرزومند آن هستند، محقق خواهد ساخت.
از مهم‌ترين مباحث مطرح در اين بخش مى‌توان به ذكر نام راويان احاديث مهدى(ع) - از صحابه: سلمان، ابوذر، عبدالرحمن بن عوف و...؛ از تابعين: ابراهيم بن علقمه، ابوالسماء رحبى، اصبغ بن نباته و... - و دست‌اندازى‌هايى كه در اين گونه روايات صورت گرفته، بررسى اوصاف و شمايل ولى عصر(ع)، تحقيق در مورد مسئله سرداب، مخالفان و منكران وجود مقدس مهدى(ع) از جمله ابن حزم اندلسى، خطيب بغدادى، ابن جوزى و بررسى اقوال آنها اشاره كرد.
در بخش دوم كه موضوع اصلى كتاب را شامل مى‌شود، با اشاره به اين امر كه اكثريت علماى عامه معتقد به مهدى موعود(ع) بوده، ولى قائلند كه در آخرالزمان متولد خواهد شد، مؤلف در پى معرفى آن دسته از اين دانشمندان بوده كه به‌دور از تعصب و با وجدانى بيدار و يا به ملاحظه امانت در نقل تاريخ، متوجه شده يا ناگزير گشته‌اند بگويند اين مهدى(ع) كه از دودمان پيامبر(ص) و نهمين فرزند امام حسين(ع) است، نمى‌تواند كسى جز پسر امام حسن عسکری(ع) باشد.
در اين بخش، از تعدادى از علماى عامه نام برده شده كه گفته‌اند حضرت امام حسن عسکری(ع)، پسرى به نام «ابوالقاسم محمد بن الحسن(ع)» داشته و القابش، «حجت»، «قائم»، «خلف صالح»، «منتظر» و «مهدى» بوده است.
مؤلف در پى اثبات اين مطلب است تا ثابت كند كه همه اين افراد، صريحاً يا به‌طور غير مستقيم، وى را همان مهدى موعود(عج) اسلام دانسته‌اند كه پيامبر اسلام(ص) از ظهور او در ايام بحران جهان و تشكيل حكومت عالم‌گير وى خبر داده است.
برخى از اين دانشمندان عبارتند از ابن ابى‌ثلج بغدادى، ابوالعباس احمد بن ابراهيم كندى، ابوعلى احمد بن محمد بن على عمادى نسوى، ابومسعود احمد بن محمد بن عبدالعزيز، ابن خشاب بغدادى، ابونصر بخارى، ابوبكر خوارزمى، شيخ احمد جامى، شيخ فريدالدين عطار، سبط ابن جوزى، خواندمير، رشيدالدين دهلوى و...
مؤلف با مراجعه به كتاب‌هاى پيشقدمان اين راه ونيز مآخذ بعدى، نخست آنچه را آنان يادآور شده بودند، مورد مطالعه و مداقه قرار داده، سپس خود نيز تقربياً پنجاه تن ديگر را بر آنها افزوده و تعدادشان را به اين اندازه رسانده است، آنگاه براى شناخت هركدام منابع تاريخى و رجالى و فهرست‌هاى مختلف را ديده و تا حد امكان، نوشته‌هاى آنان را با مآخذ اصلى تطبيق كرده و صحت و سقم آنها را مشخص نموده است.
در نتيجه اين بررسى‌ها، مؤلف متوجه شده است كه در ديگر نوشته‌هاى در اين زمينه، اشتباهاتى نيز رخ داده، به‌طورى كه يكى پس از ديگرى، اين اشتباهات نقل شده است.
از جمله اين كه «نصر بن على جهضمى (متوفى 250ق)» را محدث نورى در «كشف الاسرار» و «نجم ثاقب» و به پيروى از وى در «منتخب الاثر» از كسانى دانسته‌اند كه از ولادت مهدى(ع) پسر امام حسن عسکری(ع) خبر داده‌اند؛ در صورتى كه مؤلف، آن را اشتباه دانسته و چگونگى آن را در ذيل ابن ابى‌ثلج بغدادى شرح داده است.
ديگر اينكه مؤلف «الزام الناصب» و به پيروى از وى در «منتخب الاثر» و «الامام المهدى» و غيره، «حسين بن همدان حضينى» را در رديف اين دانشمندان به شمار آورده‌اند؛ حال آنكه مؤلف بر اساس نوشته‌هاى شيخ طوسى و نجاشى ثابت كرده است كه وى «حسين بن حمدان خصيبى» است (نه همدان حضينى).
و يا آنكه «عزيزالدين نسفى» از عرفا و نويسندگان پارسى قرن هفتم را صاحب «ينابيع المودة» و «نجم ثاقب» از اين افراد دانسته و به اشتباه صاحب عقايد نسفيه پنداشته‌اند؛ در صورتى كه به عقيده مؤلف، صاحب عقايد نسفيه، «نجم‌الدين عمر بن محمد نسفى» است و اعتقاد به مهدى موعود(ع) را تخطئه كرده است.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع و مآخذ در انتهاى كتاب آمده است.
پاورقى‌ها به ذكر منابع و توضيح برخى كلمات متن اختصاص دارد.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.