جغرافیای بلوچستان
جغرافياى بلوچستان، تأليف سال 1288ق احمد عليخان وزيرى با ترجمه فارسى محمدرضا نصيرى است. وى در بيان انگيزه خود از ترجمه كتاب چنين مى‌گويد: «علاوه بر اهميّت و غناى اثر، آنچه سبب ترغيب راقم اين سطور به پرداختن به اثرى در موضوع جغرافيا و تاريخ بلوچستان شد، اعتقاد به احياء تاريخ‌هاى محلّى است. تاريخ‌هاى محلّى گنجينه تاريخ، جغرافيا، فرهنگ، آداب و رسوم، زبان، گويش و همه عناصر متعلّق به هويت بومى يك منطقه است».
| جغرافیای بلوچستان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | وزیری، احمد علی خان (نویسنده) نصیری، محمدرضا (محقق) |
| ناشر | انجمن آثار و مفاخر فرهنگی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1386 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-528-125-8 |
| موضوع | بلوچستان - جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 2003 /ل73 خ2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
شامل يك آغاز، چهار فصل و يك انجام است. فصل‌هاى اوّل تا سوم؛ شامل «جغرافياى بلوچستان» و فصل چهارم مربوط به «تاريخ بلوچستان و عمدتاً کرمان» مشتمل است بر خدمات اسماعيلخان وكيل الملك و شرح حال مختصرى از خود مؤلف است.
گزارش محتوا
احمد على‌خان وزيرى در تأليف جغرافياى بلوچستان نيز همانند اثر ديگرش جغرافياى کرمان، به اختصار و موجز به بيان مطالب پرداخته است؛ امّا همين اثر كم حجم فوايد عمده‌اى دربر دارد كه در بررسى مسائل مربوط به بلوچستان بسيار مفيد است.
جغرافياى بلوچستان در زمان ناصرالدّين شاه نگارش شده و از نظر تاريخ نگارش مقدم بر جغرافياى کرمان است؛ اما با توجّه به هم‌مرز بودن کرمان و بلوچستان، اين دو اثر از نظر بررسى مسائل اجتماعى، سياسى، جغرافيايى و تاريخى اين حوزه مى‌توانند مكمل يكديگر باشند. خاصّه اين كه مؤلّف در جغرافياى بلوچستان مطالبى را درج كرده است كه در جغرافياى کرمان نيامده است.
مؤلّف در جغرافياى بلوچستان، صرف نظر از مسائل جغرافيايى و ذكر دهات و فواصل آن، به موضوعات اجتماعى نيز توجّه كرده و از آداب و رسوم و سنن اجتماعى؛ مانند عروسى، طلاق، عزادارى در ميان طوايف، از جمله طوايف جوسى و جالق سخن رانده است كه از نظرگاه پژوهش‌هاى اجتماعى مى‌تواند، مورد توجّه قرار گيرد.
اوضاع سياسى هر منطقه از جمله ديگر مباحثى است كه نوسينده از آن غافل نبوده است: «بندر طيس در تصرّف حاكم بلوچستان متعلّق به کرمان است و بيست فرسخ تا گه مكران و راه آن آب مى‌باشد و آبادانى ندارد و عرّاده و كالسكه به سهولت مى‌رود و بندر چابهار در تصرّف اعراب مسقط است. تدارکو استعداد جنگ ندارد. اگر حكمران کرمان به همان بلوچيّه سرباز و مكران امر كند به سهولت آنجا را تصرّف خواهد نمود».
وى در نگارش اين اثر به مسائل اقتصادى نيز بى‌توجّه نبوده است. سرزمينى كه مى‌توانسته در اثر توجّه حاكمان وقت آباد و در حدّ خود بهره‌دهى داشته باشد، به علّت غفلت مسئولان محلّى و مركزى بى‌ثمر مانده و به دست فراموشى سپرده شده است. مؤلّف از استعداد زمين‌هاى بلوچستان و از ظلم رفته بر سرزمين سوخته سخن مى‌گويد و با حسرت تمام و از سر دلسوزى مى‌نويسد: «اگر توجّهى شود به دليل مستعد بودن قابل بهره‌بردارى و با اندك مخارج جزئى مى‌توان چندين مزرعه را آباد كرد و به هر اندازه كه ضرورى باشد، معاش اهالى را از اين ناحيه تأمين كرد». او اين سرزمين‌ها را مستعد براى كاشت گندم، جو، پنبه، حنا، ماش، لوبيا، كنجد و ساير حبوبات مى‌داند مشروط به اينكه توجّه كافى و وافى به اين منطقه بشود.
فصل اول، با موضوع طول بلوچستان به شرح اوضاع و احوال مختلف شهرها و قرائى كه در طول جغرافيايى واقع است؛ مانند: بلوچستان، طيس، بمپور پرداخته است. فصل دوم به عرض جغرافيايى و مطالعه مناطق سرحد، ايرندگان، لاشار، چانپ، جدكال اختصاص دارد.
فصل سوم، درباره قصبات و قراى بلوچستان تابع حكمران کرمان كه خارج از اين طول و عرض مذكور هستند؛ از جمله شهرهاى بزمان، پشته و فنّوج، بنت و دمّن مى‌باشد.
فصل چهارم، در باب «تاريخ بلوچستان و کرمان» با اين كه متّكى به منابع متقدّم است؛ امّا باز مى‌تواند در بررسى تاريخ اين ناحيه براى پژوهشگران علاقه‌مند مفيد فايده باشد.
مؤلّف براى روشن شدن مطلب در حاشيه نسخه به معنى واژه‌ها و تلفّظ صحيح اسامى دهات پرداخته و در متن اثر نيز تا جايى كه مى‌توانسته وجه تسميه نام مكان‌ها را بيان كرده است.
مؤلّف به دليل مشغله‌هاى روزمرّه از بازخوانى مجدّد متن بازمانده، از اين‌رو افتادگى‌ها و اشتباهاتى در متن وارد شده است كه خود نيز به اين مطلب اشاره كرده مى‌نويسد: «اين ضعيف عنيف از غلبه هجوم و كثرت غموم، خداوند گواه است همان مسوّده اوّل را مرور نكردم كه جرح و تعديل شود، از ملاحظه‌كنندگان عذر مى‌خواهم». به واقع، اگر مؤلّف فرصت و حوصله بازخوانى را مى‌داشت به يقين آن چند اشتباه جزئى نيز رفع مى‌گرديد.
وضعيت
مبناى تصحيح كتاب نسخه موجود در انجمن آثار و مفاخر فرهنگى بوده است. كليّه يادداشت‌هاى مؤلّف در حاشيه كتاب به پاورقى منتقل شده است و براى اينكه با يادداشت‌هاى افزوده شده مصحح خلط نگردد، توضيحاتى كه كلمه اوّل آن با قلم سياه درج شده از آن مؤلّف و افزوده‌هاى با قلم نازك از آن مصحح است. مؤلّف در برخى موارد به كتاب‌هاى تاريخى و جغرافيايى استناد كرده كه در پاورقى شماره صفحات اين منابع مشخّص شده است. در بخش تعليقات آنچه به نظر مترجم براى فهم مطلب مفيد فايده بوده آورده شده واژه‌نامه‌اى نيز تهيّه شده كه به همراه واژه‌هاى تعريف شده از طرف مؤلّف، به اين بخش اضافه شده است. فهرست مطالب در ابتدا و فهارس اعلام و مكان‌ها و كتابنامه در انتهاى كتاب آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.