برگی از تاریخ قزوین
برگى از تاريخ قزوين، تأليف حسین مدرسى طباطبايى است كه در آن تاريخچه آستان مقدسه شاهزاده حسین و دودمان سادات مرعشى قزوين را بررسى كرده است. در اين تأليف گرانقدر، مؤلف پس از ذكر تاريخچه بناى آستانه مبارکه شاهزاده حسین قزوين، يك صد و پنجاه سند مربوط به آن آستانه را با متن آنها و عكس اسناد آورده است. در ميان 150 سند تاريخى، بيش از سى سند قباله بيع، وقف، صلح، اجاره... معرفى شده و متن و عكس آن چاپ شده است و يكى از امهات كتاب در زمينه قباله شناسى است.
| برگی از تاریخ قزوین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مرعشی، محمود (زير نظر) مدرسی طباطبائی، حسین (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | تاریخچهای از آستانه شاهزاده حسین و دودمان سادات مرعشی قزوین |
| ناشر | کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1361 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | آستانه شاهزاده حسین - قزوین - تاریخ
آستانه شاهزاده حسین - قزوین - تولیت قزوین - آثار تاریخی قزوین - تاریخ مرعشی (خاندان) |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 2113 /ز74 م4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
در ابتداى كتاب، مقدمه‌اى مفيدى در رابطه با تاريخچه آستانه شاهزاده حسین ذكر شده است. پس از آن مطالب كتاب در سه بخش تدوين شده است كه به ترتيب عبارت است از: 1- تاريخ مزار 2- مجموعه بنا 3- اسناد: 150 سند و قباله تاريخى كه بيش از 30 سند، قباله بيع، وقف، صلح، اجاره و... است. در ادامه دو بخش ديگر ديده مى‌شود: 1- ضميمه كه در آن سه سند ديگر ذكر شده است. 2- عكس‌هايى از آستانه شاهزاده حسین و كاشى‌كارى‌ها و كتيبه‌هاى صحن‌ها و نيز عكس تمامى اسناد آورده شده است.
گزارش محتوا
مطالبى كه در مقدمه و متن كتاب آمده است، به ترتيب به شرح زير است:
مقدمه: آستانه حضرت شاهزاده حسین در شهر قزوين از كهن‌ترين و با شكوه‌ترين مزارات موجود در ایران است. اين مكان مقدس از توجه و اعتقاد كامل مردم آن ديار برخوردار است. قديمى‌ترين مأخذى كه نام اين مزار در آن ذكر شده است، كتاب "تاريخ قزوين و فضائل‌ها" تأليف خليل بن عبدالله بن احمد قزوينى است. اگر چه اين كتاب اكنون در دست ما نيست، ليكن بيشتر مطالب آن در كتاب "التدوين" با ذكر مأخذ نقل شده است. پس از آن عالم جليل شيعى عبدالجليل رازى در كتاب شريف "النقض" ضمن سخن از اماكن زيارتى شیعیان آن عهد مى‌نويسد: «اهل قزوين سنى و شيعه به زيارت ابوعبدالله بن الرضا روند». پس از آن رافعى قزوينى در كتاب مشهور "التدوين في ذكر اخبار قزوين" و حمدالله مستوفى در "نزهة القلوب" از اين آستان سخن رفته است. در مآخذ دوره صفوى از قبيل سراج الانساب احمد بن محمد بن عبدالرحمن كياى گيلانى و رساله اسديه محمد قاسم مختارى عبيدلى سبزوارى و تذكره هفت اقليم و... در مآخذ دوره قاجاريه از قبيل حدائق السياحه حاجى زين‌العابدين شيروانى و جنة النعيم حاجى ملاباقر واعظ كجورى و مرآت البلدان حاجى ملاهاشم خراسانى و منابع ديگرى درباره اين آستان مطالبى آمده است. شاهزاده حسین جز در سه منبع كه فرزند امام موسى كاظم عليه‌السلام دانسته شده، در باقى مصادر قديم‌تر وى را فرزند امام رضا عليه‌السلام دانسته‌اند؛ چنانكه امروز نيز به همين گونه مشهور است.
- درباره بناى پيشين اين مزار و تطورات آن تا آغاز دوره صفوى آگاهى دقيق در دست نيست. به اجمال مى‌دانيم كه در قرن‌هاى هشتم و نهم بناى آستانه منحصر به بقعه روى مدفن امام زاده نبوده و مرافق و ملحقاتى داشته است. در طول قرن نهم رقباتى نيز بر موقوفات آستانه افزوده شده بود. در قرن دهم پس از آن كه صفويان به حكومت رسيدند، اين آستانه نيز مانند همه مزارات منسوب به دودمان پيامبر اكرم(ص) در سراسر ایران اهميت و رونق بسيار يافت. توليت آستانه در اين دوره نيز مقامى بزرگ بود. از نيمه دوم قرن دهم تا اوائل قرن يازدهم كه قزوين پايتخت رسمى و محل دائمى اقامت پادشاهان صفوى بود، اجساد پادشاهان و شاهزادگان و رجال بزرگ در مزار شاهزاده حسین دفن يا به امانت سپرده مى‌شد. از متن اسناد دوره قاجار آمده است كه در اوائل فرمانروايى فتحعلى شاه گنبد مزار دچار ريختگى و خرابى شده و نيازمند مرمت اساسى بود. در نيم قرن اخير نيز تعميرات مكررى از بناى مزار و گنبد و صحن و مرافق آستانه انجام گرفته است كه آن چه تا بيست سال پيش صورت يافته، در كتاب مينودر به اجمال ياد شده است.
- اين بقعه شريف قبلاً در قبرستان بزرگ شهر واقع بوده، اما اكنون در ميان صحن بزرگى است كه با دورگاه با بيرون ارتباط دارد. دو ايوان در شمال و جنوب دارد كه ايوان شمالى جزء بناى اصلى بقعه است، و سقف آن در همه سو با مقرنس‌كارى و كاشى‌هاى دوره صفوى آراسته شده است. ايوان جنوبى را هيأت امناء آستانه در سال‌هاى اخير بنا و به سبک زيبايى با كاشى كارى آراسته‌اند. در جانب شرقى و غربى دو رواق بالاسر و پائين پا قرار دارد. مساحت صحن و بقعه و نيز شرح كتيبه‌ها و آثار هنرى موجود در اين مكان شريف در ادامه به تفصيل آمده است.
- شهر قزوين از مناطقى است كه بسيارى از اسناد مكتوب آن از تصاريف زمان مصون مانده و اكنون شمار قابل توجهى از اين گونه مآخذ اصيل تاريخى به صورت پراكنده در خاندان‌هاى قديم شهر و در دست افراد باقى مانده كه همت به گردآورى آنها خدمتى بزرگ به تاريخ منطقه است. به گفته نویسنده اسنادى كه توانسته است به دست آورد، بالغ بر 300 طغرا سند بوده است كه 150 طغراى آن را در اين بخش معرفى و متن آنها را آورده است. تعداد 50 طغرا فرمان يا دستخط شاهانه، 49 طغرا احكام شاهزادگان و وزراء و...، 8 طغرا نامه، 6 طغرا وقف نامه و 39 طغرا اسناد متفرقه از قبيل حكم شرعى و استشهاد و مزارعه و... مى‌باشد. پيش از نقل متون اسناد، مطالبى كه از آنها در موضوعات توليت آستانه و موقوفات آن و همچنين دانشمندان و حكمرانان قزوين و نيز فوائدى كه از رهگذر جغرافياى تاريخى آن شهر و ناحيه با بررسى اسناد مزبور به دست مى‌آيد، به صورت اجمال با اشاره به شماره هر سند ذكر شده است.
وضعيت
در پانوشت معناى لغات و عبارات، منابع مطالب، معرفى اعلام و... آمده است. فهارس پايان كتاب:
1- أعلام 2- شهرها، مكان‌ها و آب‌ها 3- كتاب‌ها و نوشته‌ها
منابع مقاله
1- مقدمه و متن كتاب.