تاريخ التراث العربي
تاريخ التراث العربي، تأليف محقق و مستشرق ترك فؤاد سزگين، پژوهشى پيرامون نگاشته‌هاى عربى - اسلامى از ابتداى قرن نخست تا آخر چهارم هجرى قمرى است. وى در اين اثر با گستره و جامعيتى مناسب، توانسته در پاره‌اى از دانش‌هاى اسلامى تحقيقات و دستاوردهاى شايان توجهى به حوزه پژوهش، به‌ويژه تاريخ‌شناسى علوم اسلامى و تراث‌پژوهى عرضه بدارد و كاستى‌هايى را جبران سازد.[۱]
| تاريخ التراث العربي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مصطفی، عرفة (مراجعه)
عبدالرحیم، سعید (مراجعه) سزگین، فواد (نویسنده) حجازی، محمود فهمی (مترجم) |
| عنوان‌های دیگر | تاریخ التراث العربی: الشعر |
| ناشر | کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1412 ق |
| چاپ | 2 |
| موضوع | ادبیات عربی
ادبیات عربی - سرگذشت‌نامه و کتابشناسی تمدن عربی - ماخذ - کتابشناسی تمدن عربی - نسخههای خطی - فهرستها نسخههای خطی عربی - فهرستها کشورهای اسلامی - تاریخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 9 |
| کد کنگره | Z 7052 /س4ت2 1370 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اصل كتاب به زبان آلمانى است و محمود فهمى حجازى، عرفه مصطفى و عبدالله بن عبدالله حجازى، ترجمه كتاب به عربى را به عهده داشته‌اند.
ساختار
كتاب در نه جلد تدوين شده است. در هر جلد پس از يك مقدمه، يك يا چند علم و نگاشته‌هاى پيرامون آن در ضمن ابواب يا فصولى مطرح شده است.
گزارش محتوا
سزگين در مقاله (سخنرانى) نخستى كه درباره مجموعه خويش نگاشته، به معرفى طرح كلى مجموعه اول تاريخ التراث العربي مى‌پردازد و محتواى مجلّدات آن را معرفى مى‌كند كه ما به‌اختصار بدان اشاره مى‌كنيم:
- جلد اوّل: اين جلد، مشتمل بر علوم قرآنى، حديث، تاريخ، فقه، عقايد، توحيد و تصوّف بود و اين مجلد كتاب از آغاز پيدايش اين علوم تا سال 430ق را در بر گرفته است و در سال 1967م منتشر شد.
- جلد دوم: اين جلد، درباره شعر است و چاپ اين مجلد به‌منظور انجام تغييراتى بسيار تا سال 1975م به تأخير افتاد.
- جلد سوم: اين جلد، در سال 1970م، منتشر شد و مشتمل بر پزشکى، دامپزشکى و زيست‌شناسى است.
- جلد چهارم: اين مجلد، در سال 1971م، انتشار يافت و مشتمل بر علوم شيمى، گياه‌شناسى و كشاورزى است.
- جلد پنجم: اين جلد، در سال 1973م، منتشر شد كه درباره رياضيات است.
- جلد ششم: اين جلد، در حدود هزار صفحه، مشتمل بر كيهان‌شناسى، ستاره‌شناسى و هواشناسى است.
- جلد هفتم: اين جلد، مشتمل بر علوم لغت، نحو و بلاغت و... است.
- جلد هشتم: اين جلد، شامل فلسفه، منطق، روان‌شناسى، اخلاق، سياست و جامعه‌شناسى خواهد بود.
- جلد نهم: اين جلد، مشتمل است بر علوم جغرافيا، فيزيك، زمين‌شناسى و موسيقى.
- جلد دهم: اين مجلد، مدخلى براى علوم اسلامى است و پيدايش و تطور علوم اسلامى را از قبيل: آزمايش، نظريه، مشاهده، راه و روش نقد، امانت نقلى از ديدگاه علماى اسلامى و مقايسه آنها با دانشمندان يونان و اروپا، به لحاظ امانت‌دارى و ژرف‌نگرى و احتياطكارى و همچنين اثر علماى اسلامى در اروپا و جاهاى ديگر را بيان مى‌كند.[۲]
آنچه از اين كتاب، در برنامه موجود است به شكل زير است:
- مجلد اول، در چهار جزء؛
- مجلد دوم، در پنج جزء؛
- مجلد چهارم، در يك جزء؛
- مجلد هشتم، در دو جزء.
ممكن است سزگين، شماره جلدها را جابه‌جا گفته و يا در چاپ جابه‌جا شده باشد. در يك جلد هم به مجموعه مخطوطات در اصل آلمانى و نسخه مترجم عربى پرداخته شده است.
سزگين در بخش علوم قرآنى از شيوه و منابع كتاب بروكلمان مدد گرفته و با روش كار او اين بخش از كتاب را به پايان رسانيده است. البته او هر جا از بروكلمان نقل قول مى‌كند، آن را با علايمى مشخص و به منبع آن ارجاع مى‌دهد و البته هيچ داورى درباره نوشته‌هاى بروكلمان و صحت و سقم آن نمى‌كند.
آنچه را كه سزگين از تأليف تاريخ التراث العربي دنبال مى‌كرد، نخست ارائه گزارشى تاريخى از پيشينه علوم عربى و اسلامى است از آغاز تا قرن پنجم هجرى و تدوين نمايه‌اى از آثار دانشيان پيشين جهان اسلام در حوزه‌هاى مختلف علوم كه در اهميت دوم قرار دارد؛ ولذا اثر او به‌نوعى در اصل تاريخ‌نامه دانش‌هاى اسلامى - عربى است و آوردن نگاشته‌هاى پيشينيان به تبع آن هدف ديگر سزگين است كه سعى نموده نسخ خطى يا چاپ‌شده را در هر حوزه معرفى نمايد. البته سزگين اين دو هدف را وام‌دار انگيزه خود در نگارش استدراكى بر تاريخ الأدب العربي بروكلمان است و در ايجاد اين انگيزه توصيه‌هاى ريتر نقش اساسى داشته‌اند.[۳]
در چگونگى شيوه تأليف و سامان يافتن تاريخ التراث آنچه از ظاهر اين مجموعه برمى‌آيد، اين است كه نویسنده در آغاز هر فصل از كتاب كه اختصاص به يك دانش دارد، ابتدا مقدمه‌اى درباره پيشينه آن دانش ارائه مى‌دهد و در آن به چگونگى و بدايت پيدايش اين دانش و آغازگران آن اشاره مى‌كند و در اين باب از بيشتر تحقيقات مستشرقان مدد مى‌جويد و اين امر باعث پيدايش اشتباهاتى در اين زمينه مى‌گردد.
بعد به ترتيب سال وفات مؤلفان، آثارى را كه از آغاز در آن حوزه پديد آمده، به‌همراه توضيحى فشرده درباره مؤلفان معرفى مى‌كند و در معرفى مؤلف و آثار به منابعى كه از آنها استفاده كرده، اشاره مى‌كند. در موضوعاتى كه مستقيماً با تاريخ علوم ربط دارد، فصلى را با عنوان منابع مى‌آورد و در آن، منابع هر علم را پيش از آنكه وارد فرهنگ عربى - اسلامى شود، به‌تفصيل به بحث مى‌گذارد. عمده اين منابع عبارت است از منابع يونانى، سريانى، ایرانى و هندى.[۴]
ناگفته نماند كه سزگين در تاريخ‌نگارى علوم اسلامى و دستاوردهاى علمى دانشمندان اسلامى به اسامى كتابخانه‌هايى كه اين آثار دست‌نويس در آنجا موجود است و اسامى ناشران آنها در صورت انتشار اشاره مى‌كند و نگارش شرح‌ها، تلخيص‌ها، استدراكات، رديه‌ها، حاشيه‌ها و تنظيم‌هايى كه در برخى آثار صورت گرفته است، همگى را به ترتيب زمانى مؤلفان سامان داده است.[۵]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در انتهاى جلدهاى كتاب ذكر شده است؛ با اين توضيح كه در انتهاى جزء چهارم از ترجمه مجلد اول، علاوه بر فهرست مطالب، فهارس جلد اول از اصل آلمانى ذكر شده كه عبارت است از: منابع عربى و غير عربى، فهرست مؤلفين و فهرست كتب. در انتهاى جزء پنجم از ترجمه مجلد دوم نيز فهرست اعلام بر اساس حروف الفبا ذكر شده است.
اكثر پاورقى‌ها به ذكر منابع و ارجاعات اختصاص دارد و از نویسنده است. در مواردى كه پاورقى به قلم مترجم كتاب است با ذكر كلمه «المترجم» مشخص شده است.[۶]
پانويس
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. راد، على، «تاريخ التراث العربي و مؤلف آن»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: آينه پژوهش، فروردين و ارديبهشت 1383، شماره 85، صفحه 15 تا 30.