أدوار علم الفقه و أطواره
أدوار علم الفقه وأطواره، اثر شيخ على كاشف الغطاء كه تحولات تاريخى و ادوار مختلف فقه و اجتهاد اسلامى را از آغاز شريعت اسلامى تا زمان خودش پى‌گيرى مى‌كند.
| أدوار علم الفقه و أطواره | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کاشف‌الغطاء، علی بن محمدرضا (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب ادوار علم الفقه و اطواره |
| ناشر | دار الزهراء |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1399 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | فقه - تاریخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 169/9 /آ7الف4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
كاشف الغطا، معتقد است كه علم فقه با واقعيت عينى زندگى بشر مرتبط است، و لذا در هر عصر و دوره‌اى مقتضيات آن تغيير مى‌كند. فرق بسيارى وجود دارد بين زندگى در صدر اسلام و این زمان. در این زمان كه زندگى بشر بسط يافته و گسترش پيدا كرده است. استنباط احكام و تطبيق آن بر حوادث روزانه مهارت علمى ویژه‌اى مى‌طلبد. برای آن كه یک مجتهد بتواند، استنباط خود را منطبق بر شرايط روز كند، لازم و ضرورى است كه به دقت سير تحولات ادوار فقه اسلامى را بررسى كند تا بر مهارت و بصيرت وى افزوده شود و بتواند بر طبق شرايط روز به استنباط احكام شرعى بپردازد.
ساختار
كتاب از یک مقدمه و هفت بخش تركيب يافته، در هر بخش دوره‌اى از فقه را بيان كرده است. شيوه نگارش مؤلف، تاريخى و تحليلى است و سعى كرده روند تكاملى علم فقه را در ادوار مختلف نشان دهد و فراز و نشيب‌هاى این دانش را تحليل نمايد.
گزارش محتوا
وى دوره اول فقه و شريعت را عصر رسول الله(ص) معرفى نموده و به مناسبت، از آغاز وحى به پيامبر(ص)، در غار حرا، بحث را شروع كرده است. در آغاز به احكامى اشاره مى‌كند كه در عصر رسالت تشريع شد. وى با تفكیک دوران مكه و مدينه هر كدام را جداگانه بررسى كرده، ویژگى تشريع در هر یک از این دو دوره را بازگو مى‌كند. مصدر تشريع در این دوره وحى الهى است، بر خلاف كسانى كه آن را مستند به اجتهاد پيامبر مى‌دانند. در این عصر، كلمه فقه بر فهم همه معارف اسلامى اطلاق مى‌شد؛ يعنى همه آنچه كه در قرآن آمده است، و البته فقه را نيز شامل مى‌شود و لذا به قراء قرآن فقها مى‌گفتند. در این دوره برخى از اصحاب پيامبر در وقايع مختلف از طريق اجتهاد به استنباط احكام شرعى مى‌پرداختند و از آن جا كه پيامبر اكرم(ص) حضور داشتند، مجالى برای اختلاف در احكام وجود نداشت.
دوره دوم فقه از وفات پيامبر اكرم(ص) شروع مى‌شود و تا زمان خروج معاویه از اطاعت خليفه مسلمين (امام على(ع)) ادامه مى‌يابد. در این دوره جامعه اسلامى به كتابت قرآن اهتمام داشتند. نویسنده، مطالب مختلفى درباره جمع و كتابت قرآن براساس منابع علوم قرآنى ارايه مى‌كند.
در این دوره، اگر برای مسلمانان مسئله جديدى پيش مى‌آمد به حاكم شهر مراجعه مى‌كردند و اگر حاكم جواب مسئله را نمى‌دانست به صحابه‌اى كه در آن شهر بودند، رجوع مى‌كردند، اگر صحابه حديثى از پيامبر مى‌دانستند آن را بازگو مى‌نمودند و الاّ حاكم شهر در آن مسئله اجتهاد مى‌كرد و حكمى صادر مى‌نمود. مصادر فقهى در این دوره عبارت بودند از: كتاب، سنت، اجماع، استشاره صحابه، اجتهاد.
در این دوره صحابه در تدوین سنت (كتابت حديث) اختلاف كردند. هم‌چنين عمر، ممنوع كرد كه فقها از مدينه به ساير شهرها مسافرت كنند، مگر این كه وظيفه‌اى از طرف حاكم به آنان محول شود، حضرت امام على(ع) چنين حكمى را صحيح نمى‌دانست.
در اوايل خلافت عثمان، فقها به شهرهاى مختلف رفتند و مردم هر منطقه‌اى به آنان رجوع مى‌كردند. از مشخصات این دوره آن است كه تابعينى نيز به جمع مى‌پيوستند و قرآن تا حدّ زيادى مغفول واقع گرديد.
دوره سوم، از پایان دوره دوم شروع مى‌شود تا خلافت عمر بن عبدالعزيز در سال 99 بعد از هجرت. در این دوره مسلمانان به دو گروه تقسيم شدند: گروهى كه به معاویه پيوستند و گروهى كه هم‌چنان به بيعت خود با حضرت على(ع) ادامه دادند. سرپيچى معاویه از پذيرش خلافت امام على(ع) اولين حادثه‌اى بود كه وحدت جهان اسلام را به طور جدى خدشه‌دار كرد. در این دوره احاديث غلط و مجعول وارد شريعت شد و مذاهب مختلفى نيز به صورت جدى شكل گرفت. مؤلف به تفصيل به جنگ‌هاى حضرت على(ع) و شهادت امام حسن و امام حسین(ع) پرداخته است.
دوره چهارم از سال 99ق شروع مى‌شود و تا اوايل قرن چهارم ادامه مى‌يابد. وى درباره تحولات این دوره به تفصيل از چگونگى شكل‌گيرى مذاهب اربعه اهل سنت و متون حديثى شيعى و سنى و اختلاف رأى فقهى فقها سخن مى‌گوید.
دوره پنجم، از اوايل قرن چهارم شروع مى‌شود و تا سقوط دولت عباسى در سال 655ق ادامه مى‌يابد. در این دوره مذاهب فقهى اهل سنت به چهار مذهب منحصر مى‌شود.
دوره ششم نيز از سقوط عباسيان تا اواخر قرن يازدهم ادامه مى‌يابد. در دوره پنجم و ششم، فقه اهل سنت یک فقه كاملاً تقليدى است كه اجتهادى در آن صورت نمى‌گيرد و در حقيقت یک نحوه جمودگرايى بر فقه آنها در این دو دوره حاكم است.
دوره هفتم نيز از قرن 11 شروع و تا زمان مؤلف ادامه مى‌يابد.
از ویژگى‌هاى برجسته این كتاب آن است كه مؤلف علاوه بر تحليل خصوصيات فقهى هر دوره، به مسائل سياسى و اجتماعى آن دوره نيز توجه كامل دارد و آنها را به تفصيل بيان مى‌كند.