منتجب‌الدین، علی بن عبیدالله
منتجب‌الدین، على بن عبيدالله بن حسن بن بابويه قمى در سال 504 هجرى در خاندانى كه به تشيع و علم شهرۀ آفاق بودند در شهر علم و تشيع و ولايت، قم ديده به جهان گشود.
| نام | منتجب‌الدین، علی بن عبیدالله |
|---|---|
| نام های دیگر | |
| نام پدر | عبیدالله |
| متولد | ۵۰۴ ه.ق |
| محل تولد | قم |
| رحلت | 600 ق |
| اساتید | عبیدالله بن حسن رازی، ابوالفتوح رازی، شیخ عبدالجلیل قزوینی، سید فضل‌الله راوندی |
| برخی آثار | الأربعون حديثاً عن أربعين شيخاً من أربعين صحابياً في فضائل الإمام أميرالمؤمنين عليه‌السلام (رازی) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE02357AUTHORCODE |
نسب
شيخ منتجب‌الدین از اولاد برادر شيخ صدوق و معروف به شيخ حسكا است. شيخ صدوق و برادرش به دعاى امام عصر عجل‌الله‌تعالى‌فرجه‌الشريف متولد شدند.
زمانى كه ابن بابويه، پدر شيخ صدوق، به عراق سفر نمود با حسين بن روح، نايب خاص امام زمان عجل‌الله‌تعالى‌فرجه‌الشريف ملاقات نمود و پس از آن نامه‌ها و مكاتباتى بين آنان انجام مى‌شد.
او در يكى از اين نامه‌ها از حسين بن روح خواست نامه او را به امام عصر عجل‌الله‌تعالى‌فرجه‌الشريف برساند كه در آن نامه از حضرت تقاضاى دعایى براى فرزند كرده بود.
در پاسخ نامۀ او آمد كه: «ما از خداوند درخواست كرديم كه فرزندى به تو عنايت فرمايد و به زودى دو پسر نيكوكار و خيّر به تو داده خواهد شد.»
و بدين سان شيخ صدوق و برادرش، جد منتجب‌الدین، با دعاى امام زمان عجل‌الله‌تعالى‌فرجه‌الشريف ديده به جهان گشودند.
شخصيت
شيخ منتجب‌الدین بيشتر عمر خويش را در «رى» گذراند و خيلى كم به مسافرت مى‌رفت؛ با اين حال به اعتراف معاصرينش، در آن عصر كمتر كسى از نظر جمع‌آورى و حفظ احاديث و كثرت اساتيد به مقام شيخ منتجب‌الدین مى‌رسد.
او عالمى بزرگوار و شيعه‌اى مخلص براى اهل‌بيت پيامبر صلى‌الله‌عليهم اجمعين بود.
اساتيد
شيخ منتجب‌الدین از جمله بزرگانى است كه در طول عمر خويش اساتيد فراوانى ديده و از آنان روايت نقل كرده است. تعداد اساتيد و مشايخ او به 55 نفر مى‌رسد كه از جمله آنهاست:
- محمد بن ناصر بن محمد بغدادى
- هبةالله بن محمد بن عبدالواحد شيبانى
- محمد بن حسن بن على ماوردى
- عبدالله بن احمد بن محمد بزاز
- محمد بن هيثم
- قيس بن محمد مؤذن و...
تأليفات
- الفهرست، معروف‌ترين كتاب شيخ منتجب‌الدین است كه علامه مجلسى نيز تمام آن را در جلد 105 بحار الانوار نقل كرده است.
- اين كتاب با وجود حجم كم، بسيار مفيد است، به طورى كه يك مرجع كاملا معتبر براى شناسايى وثاقت و اعتبار علماى گذشته و كتب آنان به شمار مى‌آيد.
- گرچه كتاب، شامل دوران شيخ طوسى‌م 460 هجرى، تا عصر مؤلف، حدود 600 هجرى است؛ اما اعتبار و وثاقت اين كتاب است كه به آن بها داده.
- كتاب تاريخ رى كه كتابى بزرگ بوده و شرح حال علماى آن ديار را نيز داشته است. اين كتاب تا حدود قرن نهم هجرى موجود بوده و در كتب ديگر از آن نقل شده؛ اما متأسفانه اصل كتاب به دست ما نرسيده است.
- كتاب الأربعين عن الأربعين من الأربعين في فضائل أمير المؤمنين(ع)، اين كتاب شامل 40 حديث است از 40 شيخ روايت از 40 تن از صحابه در فضائل اميرمؤمنان على بن ابى‌طالب عليه‌السلام.
شيخ در پايان اين كتاب گفته: اگر اجل مهلت دهد 40 حديث ديگر نيز به اين كتاب اضافه خواهم نمود.
پس از اتمام كتاب نيز 14 حكايت مستند در همين موضوع نقل كرده است.
وفات
بجز سيد محسن امين در اعيان الشيعه و شيخ عباس قمى در تتمة المنتهى كه تاريخ وفات شيخ منتجب‌الدین را 585 ذكر كرده‌اند؛ در ديگر كتب تاريخ دقيق وفات او ذكر نشده و تنها وفات شيخ را بعد از 585 دانسته‌اند، چنان كه رافعى شافعى، كه از شاگردان منتجب‌الدین است، در كتاب التدوين اين قول را نقل كرده است.
اما با توجه به تحقيق بسيار جامع و زيبايى كه مرحوم محدث ارموى در تعليقات چاپ حاضر كتاب «الفهرست» صفحه 402 - 394 انجام داده، سال وفات شيخ منتجب‌الدین بعد از 600 هجرى است و اين عالم بزرگوار حدود يكصد سال زندگى كرده است.