اردکانی، محمدعلی
محمدعلى بن محمدحسن اردكانى، عالم، ادیب، لغت شناس و از همین جهت است که به «فاضل نحوی» لقب یافته است. مؤلف «تحفة الأولياء»،
| نام | اردکانی، محمد علی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | اردکانی، محمد علی بن محمدحسن
یزدی اردکانی، محمد علی ملا محمد علی فاضل اردکانی |
| نام پدر | محمد حسن |
| متولد | 1190ق |
| محل تولد | اردکان |
| رحلت | 1255 |
| اساتید | خواجه شرف‌الدین عقدایی، شيخ جعفر کاشفالغطاء و سيدبحر العلوم |
| برخی آثار | تحفة الأولیاء (ترجمه اصول کافی) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE849AUTHORCODE |
از شرح حال وى چندان اطلاعاتى در دست نيست. تاريخ‌نگاران و شرح‌حال‌نویسان، از او، با عناوین «ملا محمدعلى بن محمدحسن يزدى نحوى»، «فاضل نحوى»، «ملا محمدعلى نحوى» و «فاضل اردكانى»، به اختصار ياد كرده‌اند.
در «تراجم الرجال» از وى چنين ياد شده است:
«محمدعلى بن محمدحسن الأردكانى اليزدى من العلماء المقيمين بكربلاء في القرن الثالث عشر و هو أديب جليل، عارف بعلوم اللغة، له كشف النقاب».
ياد كردن از فاضل اردكانى، به‌عنوان اديب و لغت‌شناس در آثار ديگر نویسندگان هم آمده است؛ چنان‌كه از وى به‌عنوان فاضل نحوى نيز ياد كرده‌اند.
اساتید
حسين محفوظ، مقدمه‌نگار «الكافى»، تنها از شاگردى وى نزد سيدبحر العلوم (م 1212ق) ياد كرده و هيچ توضيح ديگرى درباره او نداده است.
مؤلف «دانشنامه مشاهير يزد»، درباره وى چنين نوشته است:
«ميرزا محمدعلى اردكانى... مشهور به فاضل نحوى، در يزد سكونت داشت و از شاگردان علامه بحر العلوم بود».
در مقدمه کتاب «الفوائد الرجالية» سيدمهدى بحرالعلوم، در زمره شاگردان وى، از اردكانى به محمدعلى اردكانى نحوى، ياد شده است.
سپهرى، نگارنده «تاريخ اردكان»، احتمال داده كه فاضل نحوى از شاگردان خواجه شرف‌الدين عقدايى، از نوادگان خواجه نصير‌الدين طوسى باشد و همين نظر را مؤلف «آئينه دانشوران» نيز گفته است. همچنين او را از شاگردان شيخ جعفر کاشفالغطاء (1262ق) ياد كرده‌اند و بيش از اين درباره او نگفته‌اند.
از پاره‌اى نوشته‌ها استفاده مى‌شود كه او در يزد موقعيت ممتازى داشته و مورد توجه والى آن ديار بوده است؛ در «دانشنامه يزد» آمده كه:
«او با شاهزاده محمدولى‌ميرزا، والى يزد به سال‌هاى 1236 - 1243، ارتباط داشته، وى را ستوده و سفارش او را به ترجمه برخى از آثار يادآورى كرده است».
وفات
از تاريخ مرگ اردكانى هم اطلاع دقيقى در دست نيست. مؤلف «گنجينه دانشمندان»، مرگ وى را به سال 1235 دانسته، ولى در «دانشنامه مشاهير يزد»، بى‌آنكه درباره تاريخ درگذشت وى، سخنى به ميان آورده شود، به اين تاريخ اعتراض شده است و البته اين نظر مؤلف يادشده، با تاريخ کتابت آثار وى نيز تطبيق نمى‌كند؛ چه، اينكه بر اساس آنچه در تاريخ کتابت تأليفات وى آمده، برخى از آنها پس از اين تاريخ به نگارش درآمده‌اند. آنچه مسلم است، اين است كه اردكانى در گورستان قديم اردكان (باغ ملى فعلى) مدفون است.
به هر روى، تنوع نوشته‌هاى فاضل نحوى اردكانى، از فقه و شرح فقه و لغت و تعبير خواب و تجوید و ترجمه کتاب‌هاى حديثى كه غالب آنها احاديث اعتقادى و كلامى است و حاوى نكات بسيار دقيق و سخت، نشان مى‌دهد كه او به حقيقت، شخصيتى فاضل بوده است. همين ترجمه پيش رو (تحفة الأولياء» نيز با كثرت اطلاعات موجود در آن و اظهار نظر مترجم درباره بسيارى از مسائل عقيدتى صعب و دشوار و احاطه وى بر آيات قرآن و تفسير آن و پرداختن به مباحث فلسفى ريز و دقيق و توجه به رخدادهاى تاريخى، قرينه و شاهد بسيار گویايى است بر دانش گسترده مترجم و علم او. روانش شاد و خداى بنده‌نواز، او را در جايگاه برين جاى دهد.
آثار
ملا محمدعلى فاضل نحوى اردكانى، غالب نوشته‌هايش ترجمه است و گویى از آثار وى تاكنون يك کتاب ترجمه بيشتر منتشر نشده است. وى علاوه بر ترجمه، فهرست‌نگارى كرده و نيز برخى آثار تأليفى هم از خود بر جاى گذاشته است. آثار وى بنا بر گزارش فهرست‌نگاران و يادداشت‌هاى وى در آثارش و نيز آثار برجاى‌مانده در برخى کتابخانه‌ها، به اين شرح است:
1. كشف النقاب (فهرست کتاب «شرح العدة في أقرب مدة» از نویسنده‌اى ناشناس در لغت است)؛
2. رساله در ممنوعيت نام بردن از حضرت صاحب در زمان تقيه و خوف (وى از اين رساله، در کتاب «تحفة الأولياء» در ذيل باب النهى عن الاسم، نام برده است)؛
3. تعبير مرآة الرائى؛
4. تحفه حسينيه؛
5. مصائب الاسلام (ترجمه مجلداتى از عوالم العلوم)؛
شايان گفتن است كه کتاب «عوالم العلوم و المعارف و الأحول من الآيات و الأخبار و الأقوال»، تأليف شيخ عبدالله بن نور الله / نور‌الدين بحرانى اصفهانى (م 1130ق)، از شاگردان مرحوم علامه مجلسى است. اين اثر، کتابى است حجيم بمانند «بحار الانوار» و مؤلف، آن را بر اساس کتاب بحار با تنقيح و تبویب جديد نوشته كه تاكنون مجلدات زيادى از آن از سوى مدرسة الامام المهدى، تصحيح و چاپ شده است.
6. مدارک الآيات؛
7. هداية الاعلام في ترجمة كفاية الاحكام؛
کتاب «كفايه»، از محقق عالى‌قدر، محمدباقر سبزوارى (م 1090ق) است. اين کتاب از ابتداى باب تجارت تا آخر کتاب ارث است و به درخواست، شاهزاده‌ولى‌ميرزا انجام شده است.
8. لوامع التنزيل (در علم تجوید)؛
9. المطالب السنية في شرح الدرة الالفية (اثرى است چهار جلدى در فقه كه شرح کتاب «الالفية» ابوعبدالله شمس‌الدين محمد بن جمال‌الدين مكى عاملى نباطى نام‌بردار به شهيد اول (734-786ق) است)؛
10. اسرار توحيد يا ترجمه کتاب التوحيد (ترجمه کتاب «التوحيد» شيخ صدوق است در 507 صفحه و تنها کتابى است كه از مترجم چاپ شده است)؛
11. الرائق في توصيف لغات الفائق (اين کتاب، در سال 1233ق، تأليف شده و شرحى است بر «الفائق في غريب الحديث» اثر ماندگار مفسر مشهور معتزلى، جار الله محمود بن عمر زمخشرى (م 583ق). اين اثر اردكانى، شامل نصف اول کتاب، از حرف الف تا پایان صاد است و در سه‌شنبه، 8 شوال 1233ق، تأليف آن به پایان رسيده است)؛
12. رسالة الغوافى في شرح لغات العروض و القوافى؛
13. القرّة في شرح الدرّة (کتابى است در شرح منظومه «الدرّة البهية» تأليف سيدبحر العلوم، استاد نویسنده)؛
14. كهف الورى (ترجمه بخش دعا و قرآن اصول الكافى است)؛
15. تحفة الأولياء (ترجمه اصول كافى).
منابع مقاله
تحفة الأولياء، ج 1، ص30-19.