هاتف اصفهانی، احمد
سید احمد هاتف اصفهانی، متخلص به هاتف، از شاعران بزرگ دوره افشاریه و زندیه است. او عمر خود را در اصفهان و قم و کاشان گذراند. هاتف، تحصیلات علمی داشت؛ در شعر شاگرد مشتاق و در سایر علوم شاگرد میرزا محمدنصیر اصفهانی بود. هاتف در زبان عربی توانا بود و به این زبان اشعاری هم سرود. عمده شهرت او بهخاطر ترجیعبند معروفش میباشد.
زادروز، زادگاه و تحصیل
تولد هاتف در نیمه اول قرن دوازده در اصفهان رخ داد. او در آن شهر به تحصیل ریاضی و حکمت و طب پرداخت[۱].
اساتید
گویا در فنون مزبور، از محضر میرزا محمدنصیر اصفهانی بهره برد. او در شعر مشتاق را بهعنوان راهنما و استاد خود برگزید[۲].
یاران همدرس
سید احمد هاتف، در حلقه درس میرزا محمدنصیر و مشتاق، با صباحی و آذر و صهبا دوستی و رفاقت تمام پیدا کرد و این دوستی تا پایان عمر اینان ادامه داشت[۳].
نسب، خانواده
سید احمد هاتف از سادات حسینی و از یک خانواده نجیب اصفهانی بود[۴].
«اصل خاندان او چنانکه از تذکره نگارستان دارا و تذکره محمدشاهی برمیآید از اهل اردوباد آذربایجان بوده و در زمان پادشاهان صفوی از آن دیار به اصفهان هجرت کرده و در این شهر متوطن گردیدهاند»[۵].
از خاندان و اولاد هاتف، جز پسرش سید محمد سحاب (متوفی 1223) ذکری نشده است؛ وی در زمان پادشاهی فتحعلی شاه از شاعران نامدار بوده و بیش از 5000 بیت شعر از او باقی مانده است. گذشته از این دیوان، تذکرهای به نام رشحات به او نسبت دادهاند که البته ناتمام مانده است[۶].
شغل، شاعران همدوره
هاتف گذشته از تبحر در ادبیات و سایر علوم، طبیب بوده و از این راه کسب روزی میکرده است. اشتغالش به این کار و نارضایتی نسبی او از این امر را میتوان در این شعر وی دید:
{{ب|که گمان داشت کز تنزل دهر|2= کار عیسی کشد به بیطاری'| خون دل من چکد ز ناله من | گر به دست اندکی بیفشاری | |
| از شکایات من یکی این است | که سپهرم ز واژگونکاری | |
| داده شغل «طبابت» و زین کار | چاکران مراست بیزاری | |
| فلک انباز کرده ناچارم | با فرومایگان با زاری |
[۷].
او با شاعران همدوره خود؛ حاج لطفعلیبیگ، متخلص به آذر و میرزا سلیمان کاشانی، متخلص به صباحی ارتباط صمیمی داشته و با آنها مشاعره میکرده است[۸].
ویژگیهای شعری
سید احمد هاتف در غزل مهارت داشت و از سبک شعری سعدی و خواجه پیروی مینمود[۹].
«غالب غزلیات او لطیف و حاوی مضامین عاشقانه و دلکش است و حق این است که بعضی از ابیات هاتف را بهآسانی نمیتوان از ابیات شیخ و خواجه مشخص کرد»[۱۰].
هاتف، بذلهگو بود، ولی اهل تملق نبود و نمود این کار در اشعارش بر زیبایی آن میافزود. اشعار او روان و سهل است و در برخی از قسمتها، اشعار «گلشن راز» را به خاطر میآورد. او مطالب عرفانی را به لطافتی ذکر کرده است که مثل یک حکایت پرفایده خاطر را جلب میکند[۱۱].
از میان شاعران آن زمان، «آذر» به استادی او اعتراف داشت، ولی سایر شعرا و ادیبانی که با شهرت او مقام خود را در خطر میدیدند، هجویاتی درباره او ساخته و در میان مردم منتشر کردند. چنانکه بیت ذیل گواهی میدهد، در اصفهان کمتر کسی خریدار ابیات او بوده است:
| من به دیاری شدم جلوهده یار خویش | آینه دادم به «کور» نغمه سرودم به «کر» |
[۱۲].
عمده شهرت هاتف بهخاطر ترجیعبند عرفانی اوست[۱۳].
وفات
وفات هاتف اصفهانی، بنا به نوشته شمسالدین سامی بک ادیب و نویسنده مشهور ترک در سال 1198ق، در شهر قم اتفاق افتاده است[۱۴].
صباحی، سال وفات او را بهوسیله ماده تاریخ ضبط کرده است:
[۱۵].| به آئین دعا گفتا صباحی بهر تاریخش | که یا رب منزل هاتف به گلزار جنان بادا |