رباعیات باباطاهر عریان

رباعیات باباطاهر عریان، مجموعه اشعار آن عارف دل‎سوخته به زبان پارسی است که در 1364ش، توسط کانون انتشارات محراب به چاپ رسیده است.

‏رباعیات باباطاهر عریان
پدیدآوران	بابا طاهر (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	رباعيات بابا طاهر عريان
ناشر	کانون انتشارات محراب
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1364ش,
موضوع	رباعي - قرن 5ق. شعر فارسي - قرن 5ق.
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏PIR‎‏ ‎‏4600‎‏ ‎‏13‎‏64

ساختار

کتاب، دارای مقدمه ناشر و محتوای مطالب در قالب اشعار به خط نستعلیق توسط «ثانی» است.

گزارش محتوا

ناشر، مقدمه خویش بر دیوان را پس از ذکر این دوبیتی از بابا طاهر:

الهی آتش عشقم به جان زن		شرر زان شعله‎ام بر استخوان زن
چو شمعم برفروز از آتش عشق		بر آن آتش دلم پروانه‎سان زن

این‎گونه آغاز کرده است: شاید در میان گنجینه عظیم معارف منظوم پارسی، کمتر یادگاری به دلنشینی و سادگی و نفوذ تأثیر دوبیتی‎های باباطاهر عریان، بتوان یافت. در میان این ترانه‎های کوتاه و شورانگیز، آموزنده‎ترین پندهای عمیق و جان‎سوزترین زمزمه‎های دل عارفی عاشق، به یکدیگر درآمیخته و به مؤثرترین کلام بیان می‎شود:

مکن کاری که بر پا سنگت آید		جهان با این فراخی تنگت آید
چو فردا نامه‎‎خوانان نامه خوانند		تو خود از نامه خود ننگت آید

.

اشعار باباطاهر در اکثریت قریب به اتفاق تذکره‎ها موجود و از روزگاران گذشته در سینه صاحبان ذوق و حال محفوظ است. آیا این بدان سبب نیست که این عشق و شیفتگی به محبوب و معبود حقیقی، عمقی در جان و ریشه‎ای در فطرت انسان دارد؟

دلی دیرم خریدار محبت		کزو گرم است بازار محبت
لباسی بافتم بر قامت دل		ز پود محنت و تار محبت

کثرت تکرار و شیوایی و سادگی بیان در دوبیتی‎های باباطاهر به‎حدی است که بسیاری از آنها را به‎صورت ضرب‎المثل‎های مشهور زبان پارسی درآورده؛ نظیر: «چه خوش‎تر مهربونی هر دو سر بی»، «تو که نوشم نه‎ای نیشم چرایی»، «اگر دردم یکی بودی چه بودی»، «یکی درد و یکی درمان پسندد»، «بیا سوته‎دلان گرد هم آییم»، «متاع کفر و دین بی‎مشتری نیست»....

از نگاه نویسنده مقدمه، از برخی دوبیتی‎های باباطاهر می‎توان دریافت که وی مذهب شیعه اثنا‎عشری داشته است؛ چنان‎که در موارد ذیل به آن تصریح کرده:

شو تارت ببینم تار تارو		گرفته ظلمت هر برج و بارو
خدایا روشنایی بر دلم ده		که تا بینم جمال هشت و چارو
مو آن مستم که پا از سر ندونم		سر و پایی به‎جز دلبر ندونم
دلارامی کزو گیرد دل آرام		به‎غیراز ساقی کوثر ندونم

نویسنده، التزام بابا به عرفان مشروع و عرفان مکتب اهل‎بیت(ع) که مبرا از ناخالصی‎های غیر توحیدی و منزه از اجتهادها و تخیلات ناصواب است را هم دلیل بر گرایش او به مذهب اثناعشریه دانسته است.

در یکی از دوبیتی‎های بابا، خوف و رجا با استمداد از سه آیه قرآن کریم بیان می‎گردد:

.

مو از «قالوا بلی» تشویش دیرم		گنه از برگ و باران بیش دیرم
اگر «لا تقنطوا» دستم نگیرد		من از «يا ويلنا» اندیش دیرم

از این پیر دل‎سوخته، به‎غیراز دوبیتی‎ها که در ا ین دفتر می‎بینید، جملات و عبارات کوتاهی به زبان عربی باقی مانده که به‎غیراز زیبایی لفظ، حکایت از مقامات علمی و مدارج او در معرفت و سلوک است با استمداد فراوان از آیات قرآن کریم و اخبار و احادیث پیغمبر اکرم و ائمه معصومین. دوبیتی‎های باباطاهر در نسخه‎های متعددی که تاکنون تصحیح و چاپ شده، با وجود وحدت مضمون، با اختلاف عبارات زیادی همراه است. در اینجا ما از نسخه منتشرشده به‎وسیله انجمن آثار ملی که در سال 1354 چاپ شده استفاده کرده‎ایم....

وضعیت کتاب

کتاب، فهرست و پاورقی ندارد. در آخر دیوان چند غزل نیز از باباطاهر ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه ناشر.