تاريخ نيسابور
تاريخ نيسابور با نام کامل «الحلقة الأولی من تاريخ نيسابور المنتخب من السیاق»، خلاصه‌ای از «السیاق لتاريخ نيسابور» عبدالغفار بن اسماعیل فارسی است که توسط ابراهیم بن محمد صریفینی انجام و به همت محمدکاظم محمودی تهیه و منتشر شده است.
| تاريخ نيسابور | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فارسی، عبدالغافر (نويسنده)
صريفيني، ابراهيم بن محمد (خلاصه کننده) محمودی، محمدکاظم (گردآورنده) |
| عنوان‌های دیگر | الـمنتخب من السياق السياق لتاريخ نيشابور. برگزيده |
| ناشر | جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم، مؤسسة النشر الإسلامي |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1362ش ,1403ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | 1.نيشابور - تاريخ 2.نيشابور - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 2123 /ي55 ف2016 |
«السیاق لتاريخ نيسابور» ذیلی بر کتاب «تاریخ نیشابور» حاکم نیشابوری است.[۱]از آن ذیل دو تلخیص در دسترس است: تلخیص اول شامل دو بخش بوده که بخش اول آن از بین رفته و بخش دوم به صورت نسخه خطی و عکسی موجود است و با شرح حال کسانی که «حسن» نام دارند، آغاز و به کسانی که نامشان «یعقوب» است ختم می‌گردد.
تلخیص کننده این اثر ناشناخته است، ولی احتمال داده شده که نام او ابوعبدالله محمد بن ابینصر قاسانی باشد و تلخیص دوم (کتاب حاضر) را ابراهیم بن محمد بن ازهر صریفینی (متوفی 641) در 622 به پایان رسانده است.[۲]
ساختار
عبدالغافر، سیاق را از آنجا آغاز می‌کند که حاکم به پایان رسانده است و از احمد شروع و به یاسین ختم می‌شود، اما شرح حال کسانی که نام آنها «محمد» است و تعداد این شرح حال‌ها 173 عنوان است را مقدم کرده است و مقدم بر همه، شرح حال مؤلف تاریخ نیشابور در ابتدای کتاب آمده است.[۳]
در این کتاب 1678 شرح حال کوتاه از عالمان و محدثان و بزرگان نیشابور آمده است. مؤلف، کتاب را بر اساس اسناد ابوالعباس اصم به سه طبقه تقسیم کرده است: طبقه اول شامل آن دسته از یاران اصم است که سال وفاتشان از حدود اوایل قرن پنجم تا آخر ربع اول همین قرن است. طبقه دوم شامل دسته دیگری از یاران و شاگردان اصم است که سال وفات آنان به 463 می‌رسد و نیز شاگردان مخلدی و خفاف و طبقه سوم شامل شیوخ عبدالغفار فارسی است و نیز معاصر او که درگذشت آنان بعد از درگذشت وی بوده است.[۴]
گزارش محتوا
صریفینی در بخش رجالی اثر خود به شرح حال مشایخ، علمای نیشابور، راویان حدیث، چه آنان که در نیشابور متولد و بزرگ شده‌اند، یا از آنجا عبور کرده و یا در آن شهر ساکن شده‌اند، پرداخته است و این شرح حال‌ها عمدتاً کوتاه است و از یک سطر شروع و حداکثر به یک صفحه یا اندکی بیش خاتمه می‌یابد.[۵]
در المنتخب من السیاق، شرح حال افراد مختلف خاندان‌های دانشمندان و مفسران و عارفان و ادیبان، مثلاًافرادی از خاندان عبدالکریم قشیری و عبدالغافر فارسی و شاهفور اسفراینی، ذکر شده است. همچنین درباره محله‌ها، میدان‌ها، مدارس، مساجد، خانقاه‌ها، مقبره‌ها، کاروان سراها، دروازه‌ها و دیگر اماکن مهم نیشابور اطلاعاتی دارد که برخی از آنها منحصربه فرد است. نام‌های اصلی و قدیم بسیاری از روستاهای اطراف نیشابور و دیگر نقاط ایران، به ویژه خراسان را نیز می‌توان در آن پیدا کرد. ویژگی دیگر آن ذکر تعدادی نام‌های کهن ایرانی است که در این دوره، هنوز رایج بوده است.[۶]
چنان که گذشت این متن مهم تاریخی به همت محمدکاظم محمودی تصحیح و به چاپ رسیده است. مصحح در تصحیح اثر، از منابعی چون انساب سمعانی، طبقات الشافعیة سبکی، تذکرة الحافظ ذهبی، مرآة الجنان، العبر و... بهره جسته است. در امر تصحیح در مواردی که کلمه‌ای تصحیح گردیده، مصحح محترم صورت اصلی کلمه را در نسخه ذکر نکرده و تنها آن را با علامت [ظ]مشخص نموده است. همچنین غالبا مطالبی را به نقل از کتاب‌هایی که مرجع آنها السیاق بوده در داخل [] به متن افزوده‌اند که این امر خود تا حدی سبب خارج شدن تلخیص از صورت اصلی خود گردیده است. بهتر بود مصحح بزرگوار آن موارد را در حاشیه و با ذکر مرجع قرار می‌دادند.[۷]
مصحح در مقدمه.[۸]خود می‌گوید: روش تصحیح من در اوایل کتاب با نحوه تصحیح آن در قسمت‌های بعدی متفاوت بوده است؛ زیرا در ابتدا به تلخیص اول کتاب دسترسی نداشتم. به این سبب در تصحیح آن از مراجعی که از نظر اهمیت و ارزش بعد از تلخیص اول قرار دارند، مانند انساب و تحبیر سمعانی، طبقات الشافعیة سبکی، العبر و تذکرة الحفاظ ذهبی، تاریخ بغداد، تاریخ جرجان و غیره استفاده کردم و از پاره‌ای از این کتاب‌ها که مستقیما به آنها دسترسی نداشتم، از طریق کتاب‌های دیگر استفاده کردم. در مواردی که مصنف تاریخ ولادت یا وفات شخص مورد ترجمه را ذکر نکرده یا کنیه و لقب او را از قلم انداخته بود آنها را در میان قلاب افزودم. همچنین در موارد دیگر بعضی مطالب را که حجم آنها متفاوت بود و در مراجع دیگر، به ویژه طبقات الشافعیة از السیاق نقل شده بود، برای تتمیم فایده و نشان دادن صورت اصلی السیاق، به متن افزودم و کلماتی را که مشکل یا آشفته یا سست بود به حال خود رها کردم.[۹]
وضعیت کتاب
پاورقی‌ها که مصحح به کتاب افزوده است به منابع تحقیقاتی ایشان و برخی از توضیحات سومند اختصاص یافته است. فهارس کتاب در پایان کتاب آمده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: جلالی، نادره، ص105؛ معینی، محسن، ج6، ص257
- ↑ ر.ک: معینی، محسن، ج6، ص258
- ↑ ر.ک: معینی، محسن، ج6، ص258؛ جلالی، نادره، ص105؛ صادقی، علی اشرف، ص37
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: جلالی، نادره، ص105
- ↑ ر.ک: صادقی، علی اشرف، ص39 و 40؛ معینی، محسن، ج6، ص258؛ جلالی، نادره، ص105
- ↑ ر.ک: جلالی، نادره، ص105
- ↑ ص15 و 16
- ↑ صادقی، علی اشرف، ص38
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- جلالی، نادره، معرفی کتاب «الحلقة الأولی من تاريخ نيسابور المنتخب من السیاق»، مجله کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، خرداد و تیر 1380، شماره 44 و 45.
- صادقی، علی اشرف، «کتاب تاریخ نیشابور»، مجله نشر دانش، مرداد و شهریور 1363، شماره 23.
- معینی، محسن، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1380.