المؤتلف و المختلف
المؤتلف و المختلف، كتابى است به زبان عربى، نوشته على بن عمر دارقطنى، با تحقيق موفق بن عبدالله بن عبدالقادر، در موضوع تراجم و علم رجال كه به بحث و بررسى درباره اسامى و كنيه‌ها و انساب راويان مى‌پردازد. بيشتر مباحث كتاب به معرفى كسانى كه به جهت شباهت اسامى يا القاب و كنيه‌هاى خود با يكديگر، شخص را به اشتباه مى‌اندازند، اختصاص يافته است.
| المؤتلف و المختلف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دارقطنی، علی بن عمر (نويسنده) ابن عبدالقادر، موفق بن عبدالله (دراسة و تحقیق) |
| ناشر | دار المغرب الإسلامي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1406 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | حدیث - علم الرجال محدثان اهل سنت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 5 |
| کد کنگره | BP 114/8 /د2م8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب در پنج جلد تنظيم شده و مشتمل بر مقدمه‌اى مفصل به قلم محقق است. متن كتاب بر اساس حروف الفبا، البته تنها در حرف نخست، مرتب شده و معرفى افراد از حرف «باء» آغاز شده و جلد پنجم اين مجموعه به فهرست‌ها اختصاص يافته است.
گزارش محتوا
پس از شيوع آفت تحريف و تصحيف در بين مسلمين، حافظان حديث نبوى به نگارش كتاب‌هايى تحت عنوان «التصحيف و التحريف» و نيز «المؤتلف و المختلف» پرداختند تا ساحت مقدس قرآن كريم و احاديث شريف نبوى را از تحريف و تصحيف مصون نگاه دارند. هرچند خود قرآن امكان راهيابى هرگونه تحريفى را به ساحت قدسى خود، نفى نموده است، اما حديث شريف نبوى هيچ‌گاه از آفت تحريف و تصحيف مصون نبوده است.
محقق در مقدمه كتاب پس از ارائه توضيحى درباره «تصحيف و تحريف» و نيز «المؤتلف و المختلف»، به تفاوت اين دو با يكديگر پرداخته و درباره ارتباط فن «المؤتلف و المختلف» با «تحريف و تصحيف» سخن مى‌گويد. به گفته وى فن «موتلف و مختلف»، ارتباط تنگاتنگى با «تصحيف و تحريف» كه به بررسى تغييرات به‌وجودآمده در آيات شريفه قرآن كريم يا احاديث نبوى (به جهت عدم دقت افراد در ضبط صحيح كلمات، چه در ناحيه نقطه‌گذارى و چه در ناحيه شكل كلمات) مى‌پردازد، دارد.
«المؤتلف و المختلف» به مجموعه آثارى اطلاق مى‌شود كه در آنها به معرفى آن دسته از راويان حديث كه اسامى و يا انساب و كنيه‌هاى آنان با يكديگر از جهاتى شباهت دارد و همين شباهت سبب بروز اشتباهاتى در علم رجال شده، مى‌پردازد.
مؤلف در اين كتاب، تنها به بررسى اسامى و كنيه‌ها و انساب روات بسنده نكرده و گاه به بررسى اسامى و انساب قبائل و نيز محدثان و راويان و مشاهيرى كه بدين قبايل منسوبند و در برخى موارد به بررسى اسامى مواضع و... كه با يكديگر مشابهت دارند، نيز مى‌پردازد.
علاوه بر اين، دارقطنى در برخى ابواب كتاب، به نكاتى اشاره مى‌كند كه بيشتر مربوط به فن تصحيف و تحريف و فن غريب الحديث است و اين خود از عمق آگاهى و دانش وى در زمينه‌هاى مختلف خبر مى‌دهد.
گاهى در شرح حال برخى افراد، به شرح واقعه‌اى تاريخى كه با فرد مورد نظر ارتباط دارد، اشاره مى‌كند و يا به هنگام بيان شرح حال شاعرى، به نقل ابياتى از شعر وى مى‌پردازد.
علاوه بر اين، دارقطنى در موارد متعددى به جرح و تعديل رايان پرداخته است. شمار كسانى كه وى ايشان را توثيق يا توثيق ديگران را درباره آنان نقل كرده به 90 شخصيت و شمار كسانى كه آنها را تضعيف و يا جرح ديگران را در مورد آنان يادآور شده، به 142 نفر مى‌رسد.
وى همچنين به‌عنوان يكى از ائمه و حافظين حديث، در موارد بسيارى به نقد و بررسى آراء ائمه حديث پرداخته و اشتباهات ايشان را يادآور مى‌شود.
وضعيت كتاب
كتاب، مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم محقق و فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد:
تراجم (اعلام)، كسانى كه دارقطنى ايشان را توثيق نموده و يا توثيق آنان را در كتاب حاضر نقل كرده است، كسانى كه دارقطنى ايشان را تضعيف يا تضعيف ايشان را نقل كرده است، احاديث و اخبار، اشعار، اماكن و جاى‌ها، ايام، منابعى كه دارقطنى در نگارش كتاب خود از آنها سود جسته است، برخى منابع كه دارقطنى در كتاب خويش بدانها اشاره كرده، ولكن از آنها چيزى را اقتباس ننموده است، ابواب كتاب، ابواب لغوى، منابع تحقيق، مطالب كتاب و فهرست محتويات فهرست.
منابع مقاله
- مقدمه محقق.
- متن كتاب.