المقتضب من كتاب تحفة القادم

المقتضب من كتاب تحفة القادم خلاصه كتاب ابن‌ابار (متوفى 658ق) مورخ و اديب اندلسى است كه توسط شخصى مشهور به «بلفيقى» انجام شده است. «تحفة القادم في شعراء الاندلس» تنها اثر ادبى شناخته شده ابن‌ابار است كه در آن شرح حال 104 تن از شاعران اندلس در قرن‌هاى 5 و6ق و گزيده‌اى از اشعار هر يك آمده است. كتاب تحفةالقادم از بين رفته و فقط مختصر آن در قالب كتاب حاضر برجاى مانده است.

المقتضب من کتاب تحفة القادم
پدیدآوران	بلفیقی، ابراهیم بن محمد (گردآورنده) ابن‌ابار، محمد بن‌ عبدالله‌ (نويسنده) ابیاری، ابراهیم (محقق)
عنوان‌های دیگر	تحفة القادم. برگزیده
ناشر	دار الکتاب اللبناني
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1403 ق یا 1983 م
چاپ	2
موضوع	شاعران عرب - سرگذشت‌نامه شعر عربی - مجموعه‌ها
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏PJA‎‏ ‎‏2578‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ ‎‏ت‎‏3012
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

در ابتداى كتاب مقدمه‌اى به قلم محقق و پس از آن مقدمه اصل كتاب تحفةالقادم آمده است. در متن اثر نيز نام شعراء و چند بيت از اشعار آنها ذكر شده است.

گزارش محتوا

ظاهراً تلخيص كننده نام كتاب خود را از عنوانى كه ابن‌ابّار در ديباچه كتاب آورده (اقتضاب بارع الاشعار) اقتباس كرده است. گفته‌اند كه ابن‌ابار اين كتاب را به انگيزه معارضه با كتاب زادالمسافر ابوبحر صفوان بن ادريس يا در معارضه با كتاب شعراء القيروان تأليف ابن‌رشيق نوشته است.

ابراهيم ابيارى محقق كتاب در مقدمه‌اش مطالب مفيد و خواندنى ارائه كرده است. او از ويژگى‌هاى كتاب تحفةالقادم را ذكر اسامى شعرايى مى‌داند كه شرح حال آنها در كتب پيش از او نيامده است و بدين ترتيب حدود 100 شاعر و شاعره را گردآورى كرده است. او در ادامه توضيح مى‌دهد كه ابن‌ابار نام كتابش و شيوه و اسلوب را از «زادالمسافر» صفوان ابن ادريس(متوفى598ق) گرفته است. در بخش ديگرى از اين مقدمه به زندگى و آثار علمى ابن‌ابار پرداخته شده است.

شرح حال «بلفيقى» بخش آخر مقدمه محقق را تشكيل داده است. در رابطه با زندگی‌نامه أبواسحاق ابراهيم بن محمد بن ابراهيم بلفيقى اطلاعات چندانى در دست نيست. تاريخ ولادت و وفات او نامعلوم است؛ اما بدون شك از رجال قرن هشتم بوده است و برادرش ابوالبركات در شوال سال 771 وفات يافته است و بعيد به نظر مى‌رسد كه تاريخ وفات او از اين تاريخ فاصله زيادى داشته باشد. به‌گونه‌اى كه از قرن هشتم خارج شود.

در مقدمه نويسنده پس از خطبه و صلوات بر محمد و آل طاهرينش به اختصاص كتاب به شعراى سرزمينش اندلس كه پيش از ولادت او وفات يافته‌اند، اشاره كرده است. او در ادامه به افزايش اسامى شعراى ديگرى تا رقم 100نفر و وجه نامگذارى كتاب پرداخته است.

در شرح حال شعراء، نام، شهر، مولد، تاريخ وفات، و نيز مختصر اطلاعات ديگرى درباره اشعار و يا فعالیت‌های علمى آنها ذكر شده است. اشعارى نيز كه از آنها آورده شده گاه در يك دوبيتى خلاصه مى‌شود و گاه چند نمونه از اشعار ذكر مى‌شود؛ اما معمولاً در چندين بيت خلاصه مى‌شود.

در بين شعراء، ابومطرف بن عميره مخزومى (متوفى 658ق) بيشترين صفحات كتاب را به خود اختصاص داده است. او همچون اكثر شاعرانى كه حرفه اصلى‌شان دبيرى بوده، بيشتر نظم‌پرداز و صنعتگر است و علاقه به صنايع ادبى و آرايش‌هاى لفظى و درآميختن شعر با اصطلاح‌هاى علمى و فقهى كه در شعر او ديده مى‌شود، شعر او را دچار تكلف كرده است. گاه كار به جايى مى‌رسد كه براى فهم پارهاى از اشعار پيچيده او قدما ناچار از شرح و تفسير آنها شده‌اند. او كه بخش اعظمى از عمرش را در سفر بوده اشعارش را در مكان‌هاى مختلف سروده است كه در كتاب ذكر شده است.

وضعيت كتاب

نسخه خطى كتاب بنا به آنچه در مقدمه محقق آمده است، مشتمل بر 79 صفحه و در هر صفحه 13سطر مى‌باشد. پيش از متن اثر تصوير تعدادى از صفحات نسخه خطى و در پاورقى اثر به قلم محقق شرح برخى از الفاظ و اصطلاحات و آدرس مطالب آمده است. فهارس انتهاى كتاب عبارت است از:

1. فهرست اول تراجم به حسب ورود در كتاب.
2. فهرست دوم تراجم به ترتيب حروف الفبا.
3. اعلام
4. قبايل
5. شعراء
6. اماكن
7. كتب
8. قافيه‌ها
9. انصاف ابيات.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.
2. دائره‌المعارف بزرگ اسلامى، جلد ششم، صفحه 254.