الحاشية الأولی علی الألفية
الحاشية الأولی علی الألفية تألیف زين‌الدين بن علي بن أحمد عاملى مشهور به شهيد ثانى از علماى بزرگ شيعه در جبل عامل لبنان در قرن دهم هجرى و متوفاى سال 966 هجرى قمرى مى‌باشد.
| الحاشیة الأولی علی الألفیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شهید ثانی، زینالدین بن علی (نويسنده) |
| ناشر | دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم، مرکز انتشارات |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1420 ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
شيوه نگارش
شهيد ثانى در اين كتاب به صورت حاشيه با عبارات قوله، به شرح و توضيح كتاب الفيه و بيان فتاواى فقهى خود پرداخته است. اين كتاب حاشيه اول شهيد ثانى به الفيه مى‌باشد.
الفيه نوشته شهيد اول و در بيان هزار واجب از واجبات نماز مى‌باشد.
ارزش و اعتبار كتاب
اين كتاب از منابع مهم علمى و فقهى شيعه به شمار مى‌آيد.
انگيزه نگارش
شهيد اول حديثى مى‌يابد دال بر آنكه نماز هزار واجب دارد.
لذا تصميم مى‌گيرد تا كتابى شامل بر هزار واجب از واجبات نماز را به رشته تحرير در آورد. و نام آنرا «الفيه» مى‌گذارد.
شهيد ثانى نيز بر اين كتاب يك شرح و دو حاشيه مى‌نويسد.
نام شرح را در «المقاصد العليه في شرح الألفية» مى‌گذارد و آن دو حاشيه نيز يكى متوسط و ديگرى مختصر است. اين كتاب حاشيه اول كه متوسط است مى‌باشد. اين حاشيه شامل فتاوا و نظرات شهيد ثانى مى‌باشد.
آقا بزرگ تهرانى صاحب كتاب ارزشمند الذريعة إلی تصانيف الشيعة ج 6 ص23 درباره اين كتاب مى‌فرمايد:
«الحاشية عليها للشيخ السعيد زين‌الدين الشهيد في (966)
اقتصر فيها على أمهات المسائل، و هى غير شرحه الموسوم بالمقاصد العلية الذي عليه حواش كثيرة منه أيضا كما يأتي، و قد أحال إليه في هذه الحاشية عند الكلام في اشتراط الإمام أو نائبه في الجمعة فقال: (فيه نظر لإطلاق الآية و الأخبار-إلى قوله-و قد بسطنا الكلام في شرح هذه الرسالة) و مراده المقاصد العلية الذي هو شرح هذه الرسالة على الألفية و نسخة منه في (الرضوية) و أخرى من وقف العماد الفهرس، و عند السيدشهابالدينبقم نسخة على ظهرها إجازة الشهيد للشيخ عز‌الدين حسين بن زمعة المدني في (948) كما كتبه إلينا».
حاشيه بر الفيه نوشته شيخ سعادتمند زين‌الدين، شهيد در سال 966
هجرى قمرى. وى در اين حاشيه بر مسائل اصلى اكتفاء كرده است. اين كتاب غير از شرح شهيد بر الفيه به نام المقاصد العلية مى‌باشد كه خود شهيد بر المقاصد العلية حواشى فراوانى دارد.
مؤلف در اين حاشيه به كتاب المقاصد العلية نيز اشاره دارد.
در بحث شرط حضور امام(ع) يا نائب آن حضرت در نماز جمعه مى‌فرمايد:
و در آن نظر است، به دليل اطلاق آيه و اخبار تا آنجا كه مى‌فرمايد:
ما اين موضوع را به صورت مبسوط در شرح اين رساله نگاشته‌ايم، و مراد ايشان كتاب المقاصد العلية مى‌باشد كه در شرح الفيه است. نسخه‌اى از اين حاشيه در آستان قدس رضوى و نسخه‌اى ديگر در مجموعه موقوفات عماد فهرسى مى‌باشد. در نزد حضرت آیت‌الله نجفى مرعشى در شهر قم نيز نسخه‌اى مى‌باشد كه در پایان آن اجازه‌اى به خط شهيد ثانى براى عز‌الدين حسين بن زمعه مدنى در سال 948 هجرى قمرى نگاشته شده است.
حضرت آیت‌الله نجفى مرعشى اين نكته را در نامه‌اى كه براى من نوشته‌اند اشاره فرموده است.
سيدمحسن امين صاحب كتاب ارزشمند اعيان الشيعه ج 7 ص155
درباره اين كتاب مى‌فرمايد: «و اعلم أن بعضهم قال: إن له ثلاثة شروح على الألفية مطول و متوسط و مختصر و بعضهم قال: إن له المقاصد العلية في شرح الألفية و حاشيتين على الألفية وسطى و صغرى تكتب على الهامش لتقييد الفتوى و استظهرنا أن يكون الشرحان هما الحاشيتان و ذلك إن الشهيد لمّا رأى رواية يستفاد منها أن الصلاة لها ألف واجب صنف رسالة سماها الألفية. جمع فيها ألف واجب تصديقا لهذا الحديث فشرحها الشهيد الثاني بهذه الشروح الثلاثة».
بدان كه برخى از علماء عقيده بر آن دارند كه شهيد ثانى سه شرح بر الفيه نگاشته است. طولانى، متوسط، مختصر. برخى ديگر از علماء مى‌گويند يك شرح و دو حاشيه. شرح به نام المقاصد العلية في شرح الألفية و حاشيه نيز متوسط و كوچك، كه بر حاشيه كتاب نگاشته شده و براى بيان فتواى ايشان مى‌باشد. و به نظر ما نيز همين گونه است.
يعنى آن دو شرح همين دو حاشيه مى‌باشد. و دليل آن نيز اينگونه مى‌باشد كه شهيد اول روايتى دال بر هزار واجب در نماز مى‌بينند و لذا كتاب الفيه را مى‌نويسند، براى تأييد اين حديث و شهيد ثانى نيز اين سه شرح را به رشته تحرير در مى‌آورند.
نسخه حاضر
نسخه‌اى كه در اين برنامه از آن استفاده شده است چاپ دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، چاپ اول، در يك جلد، در قطع وزيرى و تحقيق گروه پژوهش مركز تحقيقات و پژوهشهاى اسلامى مى‌باشد.