تأويل الدعائم
"تاويل الدعائم"، نوشته ابوحنيفه، نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حَيُّون تميمى مغربى، كه به زبان عربى نوشته است. ابن حيون (259-363ق)، از دانشمندان قرن چهارم و از فقهاى بزرگ اسماعيليه مى‌باشد.
| تأویل الدعائم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اعظمی، محمدحسن (محقق) ابن حیون، نعمان بن محمد (نويسنده) |
| ناشر | دار المعارف |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| چاپ | 2 |
| موضوع | فقه اسماعیلیه - قرن 4ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | BP 184/4 /الف2ت2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
برخى از علما و فقهاى شيعه؛ مانند: علامه مجلسى، شيخ حر عاملى، محدث نورى، آقا بزرگ تهرانى، شيخ عباس قمى و سيد بحرالعلوم مؤلف آن را شيعه دوازده امامى مى‌دانند كه در دوران خود تقيه مى‌كرده و عقايد حقه را مخفيانه در بخش‌هاى مختلف كتاب خود آورده است. روايات اين كتاب را نيز موافق با روايات ديگر روات شيعه مى‌دانند. بعضى ديگر؛ مانند: ابن شهر آشوب و صاحب جامع الروات، مؤلف آن را شيعه نمى‌دانند.
مؤلف اين كتاب خود از بنيان‌گذاران فرقه اسماعيليه به شمار مى‌آيد و از نزدیک ان خلفاى فاطميه در مصر است.
اين كتاب از مصادر رئيسى و مهم نزد فاطميين مى‌باشد.
ساختار و گزارش محتوا
كتاب با مقدمه‌اى از آقاى محمدحسن الاعظمى شروع مى‌شود كه به شرح حال مؤلف و اعلام فاطمى و ذكر كتب مهم فاطميون در مكاتب پاكستان و هند و يمن مى‌پردازد. در اين قسمت بعضى از رموز و اصطلاحاتى كه در كتاب به آن اشاره شده است را آورده است، سپس مسائل اصلى كتاب شروع مى‌شود.
كتاب حاضر، برطبق كتاب دعائم، با مباحث عقيدتى آغاز مى‌گردد و به بيان ايمان و تعريف آن و فرق ميان اسلام و ايمان و لزوم اعتقاد به امامت و پيروى از آن در اعتقادات و اجراى دستورات مى‌پردازد و نظريه اسماعيليه درباره ولايت و اين كه ولايت فقط دوست داشتن اهل‌بيت نيست، بلكه اطاعت كامل در برابر دستورات آنان نيز لازم است را مطرح مى‌نمايد.
در بخش‌هاى ديگر كتاب، فقه اسماعيليه مطرح شده و مانند ديگر كتاب‌هاى فقهى شيعه به بررسى احكام شرعى مى‌پردازد.
تاويل دعائم، از 12 جزء تشكيل شده است كه هر جزء آن داراى چندين مجلس مى‌باشد كه مؤلف بر معيار مطالب كتاب دعائم به تاويل تك تك مباحث آن كتاب پرداخته است. از باب مثال در مجلس هفتم از جزء سوم، حديثى را از امام صادق(ع) نقل مى‌كند كه حضرت فرمودند: اول وقت ظهر، زوال شمس از وسط آسمان است به سمت مغرب.
در تاويل اين حديث مى‌گويد، مثل نماز ظهر، مثل امام زمان(ع) و تاويل آن اين است كه خورشيد در باطن، مثلش مانند مثل ولى زمان از نبى يا امام است، و مثل طلوع آن مثل قيام آن امام و ظهورش مى‌باشد؛ و مثل غروب آن مثل انقضاء امر امام مى‌باشد.
كتاب حاضر، تاويلى است بر كتاب دعایم الاسلام كه از مهم‌ترين و قديمى‌ترين منابع فقهى و عقيدتى فرقه اسماعيليه به شمار مى‌آيد و حكام فاطمى آن را معتبرترين كتاب قانونى خود معرفى نموده و بر تمام سرزمين‌هاى تحت نفوذ خود عمل به آن را لازم شمرده بودند.
وى در اين كتاب نيز طبق كتاب دعایم الاسلام خود؛ از مبحث ولايت و سپس مسائل عبادى شروع كرده و به تاويل و تفسير تمام مباحث آن پرداخته است. منتهى كتاب دعایم از دو بخش عبادات و معاملات تشكيل يافته كه در كتاب تاويل فقط بخش اول دعائم مورد تاويل واقع شده است.
وضعیت کتاب
اين كتاب در سه جلد از مكتوبات انتشارات دارالمعارف كشور هند، شهر قاهره مى‌باشد كه چاپ دوم آن است.
منابع مقاله
متن و مقدمه كتاب.