رجال العلامة الحلي
رجال العلامة الحلي يا به تعبير نويسنده «خلاصة الأقوال في معرفة الرجال» اثر جمال‌الدين، حسن بن يوسف بن على بن مطهر حلّى (648-726ق) عالم نامدار قرن هفتم و هشتم هجرى است كه در موضوع علم رجال به زبان عربى نگاشته شده است. محقق كتاب جناب آقاى محمدصادق بحر العلوم از علماى معاصر است.
| رجال العلامة الحلي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | علامه حلی، حسن بن یوسف (نويسنده) بحرالعلوم، محمد صادق (مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | خلاصة الأقوال في معرفة الرجال |
| ناشر | الشريف الرضي المطبعة الحيدرية |
| مکان نشر | قم - ایران عراق - نجف اشرف |
| سال نشر | 1402 ق |
| چاپ | 2 |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 114 /ع8خ8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مؤلف چنان‌كه در صفحه 95 كتاب خويش در شرح حال سيد مرتضى علم الهدى ذكر كرده كتاب خويش را در سال 693ق تأليف نموده است.
اين كتاب به جهت اهميتى كه داشته است از ميان کتاب‌هاى فراوانى كه در علم رجال تأليف شده جزء يكى از «اصول ثمانية» رجالى آمده است.
ساختار
شيوه كار علامه در اين كتاب به صورت جرح و تعديلى مى‌باشد؛ تلاش نويسنده بر اين است كه با شناسايى دقيق راوى از جهت وثاقت و عدم وثاقت، امامى بودن يا عامى بودن و... آنها را در بخش ممدوحين يا مذمومين (يا متوقفين) قرار دهد.اين روش يكى از روشهاى سومند و بسيار دقيق مى‌باشد؛ چراكه با توجه به ديدگاهاى متفاوت علماى رجال (از جهت جرح و تعديل) درباره يك راوى، باعث تعارض مى‌شود لذا نويسنده بايد با نقد علمى و اجتهادى، نظريه صحيح را انتخاب كند.
كتاب از يك مقدمه و دو قسم تشكيل شده است. قسم اول: شامل كسانى است كه به آنها اعتماد مى‌شود و روايت آنها مقبول است؛ قسم دوم: كسانى است كه به روايت آنان اعتمادى نيست و روايت آنها مورد قبول علامه نبوده است.
علامه در اين كتاب، اسامى راويان را بر اساس حروف الفبا تنظيم كرده است به گونه‌اى كه هر فصل را به يك حرف اختصاص داده است. ايشان ذيل هر فصل نيز تعدادى ابواب نيز آورده است.
بنابراین قسم اول شامل 27 فصل از راويان به ترتيب حروف الفبا (غير از حرف غين) به همراه دو فصل «كنيه» و «اصحاب اميرالمؤمنين(ع) از زبان برقى» مى‌باشد. قسم دوم كتاب نيز شامل 27 فصل از راويان به ترتيب حروف الفبا (غير از ذال) به همراه فصلى در «كنيه» و خاتمه است.
گزارش محتوا
كتاب با مقدمه ناشر و زندگى‌نامه مؤلف (زندگى مؤلف توسط سيد محسن امين عاملى نوشته شده و توسط محقق كتاب خلاصه شده است) آغاز شده سپس مقدمه مؤلف كه مشتمل بر اهميت علم رجال و شيوه كار مؤلف آمده است.
رجال علامه حلى مرجعى بسيار معتبر براى شناختن روات شيعه است. علامه حلى وثاقت و ضعف راويان را خيلى واضح و بدون ابهام بيان كرده است. ايشان بعد از آوردن نام هر راوى نحوه صحيح تلفظ و نوشتن اسامى روات (در جاه‌هايى كه احتمال اشتباه است) متذكر شده است. سپس لقب و كنيه برخى از روات را آورده است. در ادامه راوى را مدح يا ذم كرده يا اينكه توقف كرده است.
ايشان از اقوال علماى رجالى همچون نجاشى، كشّى، ابن غضائرى، طوسى و برخى از علماى عامه نيز استفاده كرده است. در پايان با تأييد يا رد كردن نظرات اين علما نظر خودش را آورده است.
در اين كتاب به نوعى طبقه روات نيز روشن شده است به‌گونه‌اى كه امامانى كه هر راوى از آنها روايت نقل كرده است مشخص شده‌اند. علاوه بر آن ايشان، تاريخ تولد و وفات برخى از روات را قيد كرده است.
در فصل بيست و هشتم از قسم اول و نيز بيست و هشتم از قسم دوم(كه در روايات فقط كنيه آنان مشخص است) كنيه 78 راوى آمده است.
مؤلف در فصل آخر از قسم اول تعدادى از اصفياء، اولياء، خواص، مجهولين و... از اصحاب اميرالمؤمنين(ع) را برشمرده است.
خاتمه كتاب شامل ده فايده است كه علامه با ذكر اين ده فايده، ابهام از برخى از مشكلات و رموز کتاب‌هاى حديثى و رجالى برداشته است.
وضعيت كتاب
بخاطر توجه و عنايت خاصى كه به اين كتاب شده بسيارى از بزرگان آنرا خلاصه يا ترجمه كرده يا بر آن حاشيه زده‌اند.
شهيد ثانى، زين‌الدين بن على عاملى(م966ق) بر اين كتاب حاشيه زده است. محمدرضا بن اسماعيلى موسوى شيرازى «خلاصة الأقوال» را تلخيص كرده و به نام «الوجيزة في الرجال» نامگذارى كرده است.
فهرست محتويات در پايان كتاب آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب