المقالات و الرسالات

المقالات و الرسالات، مجموعه مقالات كنگره شيخ مفيد است كه توسط گروهى از علما و اساتيد حوزه و دانشگاه به زبان عربى و فارسى به مناسبت هزاره شيخ مفيد منتشر شده است.

المقالات و الرسالات
پدیدآوران	کنگره جهانی هزاره شیخ مفید (گردآورنده)
ناشر	المؤتمر العالمي لألفية الشيخ المفيد
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1413 ق
چاپ	1
موضوع	مفید، محمد بن محمد، 336 - 413ق. - مقاله‌‏ها و خطابه‌‏ها مفید، محمد بن محمد، 336 - 413ق. - کنگره‏‌ها کلام شیعه امامیه - قرن 4ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	74
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏209‎‏/‎‏7‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏7‎‏ک‎‏9‎‏ ‎‏1372*

ساختار

كتاب در پنجاه جلد و هر جلد مشتمل بر يك يا چند رساله فارسى يا عربى ارائه شده است.

گزارش محتوا

محتواى جلدهاى پنجاه‌گانه كتاب به‌اختصار عبارت است از:

1. جلد اول كتاب با عنوان «حياة الشيخ المفيد و مصنفاته»، مشتمل بر دو رساله عربى است: در رساله اول شيخ محمدرضا انصارى قمى، كلام 148 تن از مؤلفين و صاحب‌نظران را در رابطه با شخصيت و حيات علمى شيخ مفيد گردآورى نموده است. در رساله دوم، سيد عبدالعزيز طباطبايى مصنفات شيخ مفيد را با ذكر منبع نام برده است.
2. تعريف بالمتبقى من تراث الشيخ المفيد: تأليف محمدمهدى صباحى، مشتمل بر معرفى رساله‌هاى عربى و فارسى و نامه‌هاى شيخ مفيد با ذكر منبع است.
3. آثار مفقود شيخ مفيد در كتب قدما: على‌اكبر زمانى‌نژاد در اين جلد، آثار عربى و فارسى شيخ مفيد را كه در كتب قدما از آن‌ها مطلبى نقل شده و فعلاً جزو كتب مفقوده شيخ مفيد است، گردآورى كرده است.
4. نظرات في تراث الشيخ المفيد: محمدرضا حسينى جلالى در اين جلد از كتاب ديدگاه‌هاى شيخ مفيد را در پنجاه اثر او به زبان عربى مورد بررسى قرار داده است.
5. جمع القرآن و تأليفه: محمد عبائى خراسانى در اين اثر ديدگاه شيخ مفيد را در رابطه با موضوع جمع قرآن و اينكه در زمان نبى(ص) يا پس از آن بوده، مورد بررسى قرار داده است.
6. «فلسفة الحرية في كتابات ابن المعلم»، «منحى الشيخ المفيد في الاحتجاج اللغوي»، «أثر مدرسة الشيخ المفيد في بلاد الشام»، «مناظرات الشيخ المفيد فلسفة لا تضارع»: چهار رساله عربى است كه به ترتيب توسط سحبان خليفات، سيد مرتضى آيت‌الله‌زاده شيرازى، حسن امين و محمود بغدادى نگارش شده است.
7. التقية في نظر الشيخ المفيد: تأليف سيد محمدباقر حكيم، رساله‌اى عربى است كه به بررسى موضوع اعتقادى تقيه از ديدگاه شيخ مفيد اختصاص يافته است. اين موضوع به شكل محدود، در تعدادى از آثار شيخ مفيد مطرح شده است.در بخش دوم اين جلد، رساله ديگرى با عنوان «مسئلة الحسن و القبح» به قلم شيخ ابراهيم انصارى خوئينى مطرح شده است.
8. علماء المسلمين و القول بالصرفة: تأليف يعقوب جعفرى، رساله‌اى است كه به بررسى نظريه «صرفه» و ديدگاه علما و از جمله شيخ مفيد در رابطه با اين ديدگاه پرداخته است. در اين جلد، رساله ديگرى نيز با عنوان «الشيخ المفيد مؤسس المدرسة الأصولية الإمامية»، به قلم عبدالهادى فضلى به زبان عربى ارائه شده است.
9. اطلاعاتى از اين جلد به دست نيامد.
10. در اين جلد شش رساله عربى آمده كه عبارتند از: «الوحي» تأليف ابراهيم امينى كه در آن موضوع «وحى» الهى از ديدگاه شيخ مفيد و ديگر علماى اسلامى بررسى شده است؛ «ولاية الفقيه في نظر الشيخ المفيد» تأليف آيت‌الله آذرى قمى؛ «آراء الشيخ المفيد حول تحريف القرآن و نزوله الدفعي» نوشته آيت‌الله محمدهادى معرفت؛ «الربا و حيله» نوشته مهدى هادوى تهرانى؛ «الزيدية في رأي الشيخ المفيد» تأليف عباس‌على براتى و «التوبة في آثار الشيخ المفيد» تأليف محمدرضا عبدالامير انصارى.
11. بحوث حول بعثة رسول‌الله و إيمان آبائه(ص) و ما هي المعجزة: تأليف سيد هاشم رسولى محلاتى، رساله‌اى است عربى كه در آن سه مبحث بعثت رسول‌الله، ايمان پدران آن حضرت و ماهيت معجزه مورد بررسى قرار گرفته است. پس از آن در بخش دوم كتاب دو رساله «علم الغيب» محسن غرويان و «تحقيق حول حدوث و قدم العالم» عبدالجواد ابراهيمى ارائه شده است. در سومين بخش اين جلد، رساله «الجدل‌الديني عند الشيعة أو التصدي للهجوم الثقافي الأجنبي منذ صدر الإسلام و حتى عصر الشيخ المفيد» و رساله ديگرى با عنوان «المعدومية» هر دو به قلم محمود يزدى مطلق آمده است.
12. الشيخ المفيد و منهجه في تفسير آيات الصفات: رساله‌اى است به قلم عمر يوسف حمزه كه در آن حيات و جايگاه علمى شيخ مفيد و نيز تفسير وى از آيات صفات را با تفاسير علماى اهل سنت مقايسه و بررسى نموده است (ر.ک: مقدمه، ص6). در بخش دوم اين جلد، رساله‌اى با عنوان «المجازر و التعصبات الطائفية في عهد الشيخ المفيد»، به قلم فارس الحسون، به بررسى اوضاع و حوادث و اتفاقات سال‌هاى 336-413ق كه به روزگار شيخ مفيد اختصاص دارد، پرداخته است. اين رساله با ذكر وفات شيخ مفيد در سال 413ق و اشاره به روش حسنه او در دفاع از تشيع ختم شده است.
13. اطلاعاتى از اين جلد به دست نيامد.
14. اطلاعاتى از اين جلد به دست نيامد.
15. أضواء على المنزلة العلمية للشيخ المفيد(ره): تأليف حسن حسن‌زاده آملى، رساله‌اى است به زبان عربى كه در آن جايگاه علمى شيخ مفيد و برخى از آراى كلامى او مورد بررسى قرار گرفته است.
16. اطلاعاتى از اين جلد به دست نيامد.
17. اين جلد، مشتمل بر چند رساله عربى به ترتيب زير است: «الآراء الفقهية للشيخ أبي‌عبدالله المفيد» و «رسالة أخرى» اثر شيخ مصطفى اشرفى شاهرودى؛ «المفيد و علم أصول الفقه» اثر محمدصادق جعفرى و «في رحاب سياسة الإمام زين‌العابدين» نوشته شيخ محمود بغدادى.
18. بين العلمين الشيخ الصدوق و الشيخ المفيد: اين كتاب كه اصل آن به زبان فارسى با نام «داورى ميان شيخ صدوق و شيخ مفيد» و به قلم آيت‌الله لطف‌الله صافى گلپايگانى است، توسط محمدرضا آل صادق به زبان عربى ترجمه شده است. در اين رساله، موضوعات مختلف كلامى از ديدگاه اين دو عالم شيعى مورد بررسى قرار گرفته است.
19. معجم أطراف الحديث لرسالات الشيخ المفيد: تأليف عليرضا برازش، مقاله‌اى فارسى است كه در آن براى دسترسى آسان محققین، ابتداى احاديث جلدهاى مختلف كتاب (به استثناى شماره‌هاى 1 و 2 و 5 و 26 و 35) با شماره جلد ذكر شده است.
20. موقف القرآن من الحتميتين الإنسانية و الكونية و آراء الشيخ المفيد - رحمه‌الله - في هذه المسئلة: تأليف محمدمهدى آصفى، رساله‌اى عربى در بررسى ديدگاه شيخ مفيد در بررسى و رد اين مسئله فلسفى است. در قسمت دوم كتاب، رساله عربى «نظرة الشيخ المفيد - رحمه‌الله - حول العصمة» نوشته جعفر انوارى و على‌محمد قاسمى آمده، كه به توضيح مسئله عصمت از ديدگاه شيخ مفيد پرداخته است.
21. صراع الحرية في عصر المفيد: نوشته علامه جعفر مرتضى عاملى، رساله‌اى به زبان عربى است كه در آن آزادى بيان و عقيده در عصر شيخ مفيد بررسى شده است.
22. محمد بن محمد بن النعمان الشيخ المفيد: نوشته محمدحسن آل ياسين، مقاله‌اى عربى در ذكر شرح حال، آثار و بيان شخصيت علمى شيخ مفيد است.
23. الاجتهاد و الأخبار: نوشته آيت‌الله سيد عبدالرسول جهرمى شريعتمدارى به موضوع اجتهاد از ديدگاه اهل‌بيت(ع) پرداخته است. نويسنده ابتدا به ممنوعيت اجتهاد در برابر نص در فقه شيعه.پرداخته و سپس ديدگاه شيعه را ذكر نموده است.
24. رجال كتاب الإختصاص: تأليف ماجد الغرباوى، به بررسى رجال كتاب اختصاص شيخ مفيد پرداخته است. نويسنده طرح بحث رجالى اين كتاب شيخ مفيد را منفك از رجال و اعلام وى به جهت شك در انتساب كتاب اختصاص به شيخ دانسته است.
25. در بخش اول اين جلد از كتاب دو رساله عربى «رأي الشيخ المفيد في مسئلة الغلو» و «البرهان السديد» به قلم عبدالرسول غفارى ارائه شده است. نويسنده در رساله اول، مسئله غلو را با محوريت ديدگاه شيخ مفيد مطرح نموده است. رساله دوم را نيز در رد قائلين به سهو نبى(ص) نوشته است. در بخش دوم اين جلد از كتاب، دو رساله به قلم حسن ممدوحى با عناوين «رسالة حول كلمات شيخ المفيد في مباحث الاجتهاد و التقليد في مختلف كتبه» به عربى و «پيرامون كلمات شيخ اجل مفيد در اثبات ذات اقدس واجب‌الوجود» به فارسى مطرح شده است.
26. الشيخ المفيد و علوم الحديث: رساله عربى ديگرى است به قلم ماجد الغرباوى كه علوم حديث و اصطلاحات مختلف حديثى را در آثار شيخ مفيد مورد بررسى قرار داده است.
27. حب الله و جملة من رشحاته: نوشته آيت‌الله تجليل، رساله‌اى است عربى كه در ابتدا موضوع حب الهى را در قرآن كريم و پس از آن روايات حب اهل‌بيت(ع) را در منابع مختلف شيعه و سنى با ذكر آدرس ارائه نموده است.
28. مصادر حديث «من مات و لم يعرف إمام زمانه»: نوشته شيخ مهدى فقيه ايمانى، مقاله‌اى عربى است كه در ابتدا 10 راوى حديث مذكور و سپس 73 منبع آن را از كتاب «شناخت امام يا راه رهايى از مرگ جاهلى» استخراج كرده است.
29. رسالة في تحرير مسئلة الإيمان و الكفر: نوشته محمد محمدى گيلانى، مقاله‌اى عربى است كه در آن ضمن چهار فصل، موضوع ايمان و كفر و از جمله منشأ اختلاف در تفسير ايمان بررسى شده است.
30. الرجال المستخرجة من آثار الشيخ المفيد: تأليف ماجد الغرباوى، مقاله‌اى عربى است كه در آن اسامى و شرح حال 553 شخصيت از آثار شيخ مفيد استخراج و گردآورى شده است.
31. اين جلد مشتمل بر چهار مقاله عربى است: «مسئلة البداء» نوشته سيد سعيد اختر الرضوى، «موقف الشيخ المفيد من الغلو و الغلاة» نوشته طه ديوانى، «لمسات الشيخ المفيد على سنن التاريخ» نوشته محمدحسن انصارى و «وقعة صفين» نوشته علاء آل جعفر.
32. الشيعة و علم الكلام عبر القرون الأربعة: تأليف آيت‌الله جعفر سبحانى، مقاله‌اى است كه با بررسى ديدگاه‌هاى شيخ مفيد در حوزه كلام و مناظره آغاز شده است. پس از آن اصحاب و علماى شيعه در چهار قرن اول هجرى معرفى و نقش آنها مورد بررسى قرار گرفته و مباحث مختلف كلامى مطرح شده است.
33. تفسير الشيخ المفيد المستخرج من مصنفاته: اثر شيخ محمدرضا انصارى قمى مجموعه‌اى از نوشته‌هاى تفسيرى در آثار مختلف شيخ مفيد است.
34. رسالة في المهر: تأليف سيد حسن طاهرى خرم‌آبادى، رساله مختصرى در بيان مسئله فقهى مقدار صداق و مهر است كه به زبان عربى نگارش شده است. نويسنده اين موضوع را از ديدگاه فقهاى شيعه و سنى مورد بررسى قرار داده است.
35. قاعدة اللطف: نوشته سيد محسن خرازى رساله‌اى است عربى كه در آن ماهيت لطف، ادله عقلى و شبهات مذكور پيرامون آن و آيات و رواياتى كه به‌نحوى به اين قاعده اشاره دارند مورد بررسى قرار گرفته است.در بخش دوم اين جلد رساله ديگرى با عنوان «كلمة موجزة في الأرواح و الأشباح و الميثاق و الذر» تأليف آيت‌الله سيد عبدالرسول جهرمى شريعتمدارى كه در آن با گردآورى آيات و روايات و طرح ديدگاه علما به بررسى معانى اين الفاظ پرداخته است؛ از جمله به ديدگاه شيخ مفيد اشاره دارد كه عالم ارواح پيش از اجساد و نيز عالم اظله و اشباح را انكار مى‌كند.
36. القرآن الكريم في مدرسة الشيخ المفيد: اثر صائب عبدالحميد رساله‌اى عربى است كه در آن مباحث علوم قرآن و تفسير در دو بخش از آثار شيخ مفيد گردآورى و تبيين شده است. نويسنده، معتقد است كه مكتب قرآنى شيخ مفيد شايسته تدريس و تحقيق است.
37. حكم الأرجل في الوضوء: تأليف سيد على حسينى ميلانى، رساله‌اى است به زبان عربى كه در آن مسئله وجوب مسح پاها را در وضو از ديدگاه شيعه اماميه مطرح و سپس مستندات اهل سنت در وجوب غسل را مورد نقد و بررسى قرار داده است.
38. رسالة في ذبائح أهل الكتاب: تأليف شيخ محمد غروى، مقاله‌اى عربى است كه با ذكر روايتى از كتاب مقنعه شيخ مفيد آغاز شده و اقوال سه‌گانه فقها در رابطه با ذبايح اهل كتاب را مورد بررسى قرار داده است.
39. اين جلد، مشتمل بر چهار رساله است: «أهداف الشيخ المفيد في نشاطاته العلمية» تأليف شيخ ابراهيم انصارى زنجانى كه مقاله‌اى عربى است و در آن 17 هدف براى فعاليت‌هاى علمى شيخ مفيد تصوير كرده و توضيح داده است. ديگر رساله‌ها عبارتند از: «الشيخ المفيد نصرته للإسلام و التشيع»، «منهج الشيخ المفيد في البحث و التحقيق» و «مصادر آراء المفيد في كتاب أوائل المقالات».
40. الشيخ المفيد و موقفه من حركة الغلو: تأليف احمد عبدالرحيم السايح، مقاله‌اى عربى است كه در آن ابعاد غلو و برخورد علماى اسلامى و از جمله شيخ مفيد در مبارزه با غلات تبيين شده است.
41. أضواء على المنزلة العلمية للشيخ المفيد(ره): تأليف حسن حسن‌زاده آملى، رساله‌اى عربى است در تبيين جايگاه شيخ مفيد در علم كلام كه با ذكر نمونه‌هايى از ديدگاه‌هاى كلامى وى همراه شده است.
42. الفرق في آثار الشيخ المفيد(ره): اثر ماجد الغرباوى، مقاله‌اى عربى در معرفى افكار و اعتقادات فرقه‌هاى مختلف اسلامى است كه شيخ مفيد در بسيارى از كتاب‌هايش به معرفى آنها، تبيين نوشته‌ها و تشريح افكار آنها پرداخته است.
43. الشعر العربي في تراث الشيخ المفيد: تأليف على كعبى، مقاله‌اى عربى است كه در آن استفاده فراوان شيخ مفيد از اشعار عربى و تبحر او را در فنون شعر عربى تشريح كرده است.
44. نظرات في فقه الشيخ المفيد و الدعوة إلى التقريب بين المذاهب: نوشته محمد الدسوقى، مقاله‌اى عربى است كه به معرفى ديدگاه‌هاى فقهى شيخ مفيد پرداخته و مذاهب فقهى را به اتفاق بر اصول جامعى كه عبارت از كتاب و سنت است دعوت كرده است.
45. اين جلد، مشتمل بر سه مقاله است: «نظرية القضاء عند الشيخ المفيد» نوشته محمدجواد طريحى، «إيمان أبي‌طالب و موقف الشيخ المفيد منه» تأليف محمدابراهيم خليفه شوشترى، «حجيت عقل در كلام شيخ مفيد» تأليف محمد ابن‌الرضا.
46. رسالة حول الجهاد الابتدائي: تأليف آيت‌الله محمد مؤمن، رساله‌اى عربى است كه در آن موضوع جهاد ابتدايى و اشتراط جواز آن به اذن امام بررسى شده است. شيخ مفيد برخلاف مشهور قائل به عدم اشتراط به اذن امام است.
47. اين جلد، مشتمل بر هشت مقاله فارسى است كه به ترتيب عبارتند از: «جبر و تفويض» نوشته سيد جعفر سيدان، «زمان و عدم در انديشه‌هاى كلامى شيخ مفيد» نوشته دكتر مهدى دهباشى، «امام زمان(عج) و شيخ مفيد» نوشته سيد مهدى شمس‌الدين، «خوارج» نوشته حجت‌الاسلام احسان‌بخش، «استطاعت از ديدگاه شيخ مفيد» نوشته ناصر گذشته، «كندوكاوى در مسئله بداء» نوشته على‌اكبر حسنى، «شيطان» نوشته احمد غروى، «على و ناكثين» نوشته محمد قراگوزلو.
48. الشيخ المفيد من خلال مناظراته: تأليف اسماعيل الخفاف، مقاله‌اى عربى است كه در انتهاى آن چنين مى‌خوانيم: «اين نمونه‌هايى از مناظرات شيخ مفيد بود كه براى اينكه دليلى بر شدت زيركى او و قدرت استدلال او در مناظراتش باشد ذكر شد. وى جلسه‌ها و مناظرات متعددى با بزرگان علماى عصر از مذاهب مختلف برگزار نمود كه از آن جمله‌اند: قاضى عبدالجبار بن احمد شافعى معتزلى و محمد بن طيب باقلانى اشعرى».
49. اين جلد، مشتمل بر چهار مقاله فارسى است: «معدوميه» و «مناظرات مذهبى شيعه» نوشته فاضل يزدى، «شيخ مفيد و حكمت طبيعى» نوشته پرويز اذكايى، «اشاره‌اى به انتقادات مفيد بر صدوق» عليرضا ذكاوتى.
50. من قضايا علم الكلام بين الشيخ المفيد و المعتزلة: تأليف عائشه يوسف المناعى، كه به زبان عربى به بررسى تفكرات كلامى شيخ مفيد و رابطه آن با افكار معتزلى پرداخته است. وى معتقد است كه شيخ مفيد اولين متكلم امامى است كه مى‌توان از آثارش تأثير و تأثراث بين علم كلام امامى و معتزلى را رصد نمود.

وضعيت كتاب

از جمله اشكالات كتاب، نبود فهرست در بسيارى از جلدهاى آن است كه محقق را در دسترسى به مطالب با مشكل مواجه مى‌كند. برخى جلدهاى كتاب، از جمله جلد 5، مشتمل بر حواشى و مصادر است كه در انتهاى آن آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

وابسته‌ها

مفید، محمد بن محمد