مفرح القلوب
مفرّح القلوب تأليف محمد اكبر بن مير مقيم ارزانى معروف به حكيم ارزانى در حقيقت شرحى فارسى بر كتاب «قانونچه» تأليف محمّد بن محمود چغمينى (متوفى 745ق) منجم و طبيب خوارزمى است. اين اثر، در عين ايجاز، پرمحتوا و آموزنده است.
| مفرح القلوب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شاه ارزانی، محمد اکبر بن محمد (نويسنده) |
| ناشر | مطبعة إسلامية |
| مکان نشر | لاهور - پاکستان |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 پزشکی ایرانی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | R 128/3 /ش2م7 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هر چند اسم قانونچه تداعى كننده، اين مطلب است كه اين اثر خلاصه‌اى از قانون است؛ ولى حقيقت اين است كه اين اثر -چنانچه مؤلف در مقدمه گفته- برگرفته از كتب مختلفى است. به هر حال، محتوا، سادگى، نظم منطقى و سير آموزشى كتاب موجب شده كه از ديرباز اين كتاب به عنوان يك كتاب درسى مورد توجه قرار گيرد، چنان‌كه حتى در زمان ما نيز علاقه‌مندان به دانش طب سنتى همچنان از اين اثر به عنوان كتاب درسى استفاده مى‌نمايند. درخواست برخى از دوستان در شرح كتاب قانونچه، انگيزه نگارش كتاب را فراهم آورده است. [۱]
ساختار
مفرّح القلوب تنها شرح پنج مقاله اول قانونچه است و مؤلف مبحث امراض آن را شرح نكرده، بلكه خواننده را در اين قسمت به كتاب ديگرش، طب اكبرى ارجاع داده است.
مؤلف در نگارش اين اثر ابتدا بخشى از قانونچه را عيناً نقل مى‌كند و سپس ترجمه آن را مى‌نگارد و در ادامه اين قسمت را شرح مى‌دهد و به همين ترتيب پنج مقاله اول قانونچه را ترجمه و شرح مى‌كند.
گزارش محتوا
اهميت كتاب قانونچه و اقبال عمومى به آن سبب شده است كه شروح متعددى به اين كتاب مختصر نگاشته شود.
معروف‌ترين شروح نگاشته شده بر قانونچه عبارتند از:
1. شرح مولى حسين بن محمد استرآبادى (متوفى 831ق)؛ 2. شرح ملا يحيى فتاحى نيشابورى (متوفى 832ق)؛ 3. شرح عبدالفتاح بن عبدالله قزوينى به نام المفرح فى علم الطب؛ 4. شرح ابوالقاسم بن محمد جعفر نائينى؛ 5. شرح لطفعلى بن محمدكاظم تبريزى ملقب به صدرالافاضل؛ 6. شرح محمد مؤمن جزايرى شيرازى (متوفى 1181ق) به نام تحفة الغريب و نخبة الطبيب.
و از مهم‌ترين اين شروح و بلكه مشهورترين آن‌ها مفرّح القلوب است كه مؤلف آن را به نام پادشاه وقت سلطان محمد فرخ و به زبان فارسى تأليف كرده است.
مؤلف در شرح مراد چغمينى از بسيارى از منابع مهم طب سنتى استفاده مى‌كند، ولى چنان‌كه مؤلف خود تصريح مى‌كند، بيشترين استفاده او از قانون و شرح قرشى بر آن است. وى مى‌گويد: «در اثناى نگارش اين رساله اگر چه اكثر كتب حاضر مى‌شدند، ليكن بيشتر از قانون و شرح قرشى مرقوم مى‌گشت».
هر چند مؤلف در شرح اين اثر از مراجعه به كتب گذشتگان غفلت نورزيده، ولى اهميت اين اثر تنها در نقل قول از ديگران نيست، بلكه شرح و نقد كلام اطباى بزرگ به بيانى روشن و ساده مهم‌ترين ويژگى اين كتاب است. همين ويژگى باعث شده كه حكيمانى كه پس از مؤلف قصد نگارش متنى در كليات طب سنتى داشته‌اند، به اين كتاب نيز مراجعه كنند. از جمله حكيم مير محمدحسين عقيلى خراسانى در خلاصه الحكمه چندين بار تحقيقات مؤلف در اين كتاب را نقل و احياناً نقد مى‌كند.[۲]
وضعيت كتاب
نسخه مورد استفاده در لاهور پاكستان چاپ شده است. ضمناً چنان كه پرفسور حكيم نير واسطى در تاريخ روابط پزشکى ايران و پاكستان گفته، اين كتاب با عنوان اكسير القلوب توسط حكيم مولوى نور كريم به زبان اردو ترجمه شده است.[۳]
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب