قرابادین کبیر
قرابادين كبير يا ذخائر التراكيب كه بيشتر از آن با عنوان قرابادين كبير و يا قرابادين عقيلى ياد مى‌شود، به قلم محمدحسين عقيلى در سال 1195ق به رشته تحرير در آمده است. اين كتاب به بيان ساخت داروهاى مركب در طب سنتى اختصاص دارد.
| قرابادین کبیر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عقیلی علوی شیرازی، محمدحسین بن محمدهادی (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب قرابادین کبیر مجمع الجوامع و ذخائر التراکیب |
| ناشر | دانشگاه علوم پزشکی ايران، موسسه مطالعات تاريخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| چاپ | 1 |
| موضوع | دارو شناسی مفردات پزشکی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | RS 178 /ع7ق4 1386 |
مؤلف در كتاب ديگرش -يعنى خلاصة الحكمة- چنين مى‌نويسد كه نگارش كتاب را به دستور استادش مير محمّدعلى حسينى به انجام رسانده است. (خلاصة الحكمه، ص3).
ساختار
كتاب مشتمل بر يك مقدمه و 28 بخش است. هر يك از بخش‌هاى كتاب خود شامل چند فصل است. بخش‌هاى كتاب به جهت سهولت دسترسى به ترتيب حروف الفبا منظم شده است.
شيوه مؤلف در بيان ساخت داروها چنين است كه در ابتدا منافع دارو را ذكر و سپس در ذيل عنوان «صنعت آن» شيوه ساخت دارو را بيان كرده است. مؤلف در اين قسمت، اجزاء تشكيل دهنده هر دارو، مقدار هر جزء و طريقه تركيب اجزاء را متذكر شده و در آخر مقدار مصرف هر دارو -واحياناً زمان مصرف آن را- متذكر شده است.
گزارش محتوا
مقدمه كتاب كه در بيست فصل نگاشته شده، در بيان كلياتى است كه دانستن آن‌ها قبل از مطالعه و به‌كار بستن مطالب كتاب ضرورى است. بيان مفهوم غذا، دارو، ذو الخاصية، مركب القوا، مزاج و اقسام مزاج‌ها، شناخت مزاج دواها و غذاها، كيفيت تركيب ادويه، شناخت مزاج دواهاى مركب، مقدار مصرف دواها از امورى است كه مقدمه را تشكيل مى‌دهد.
مؤلف در تأليف اين اثر از تجربيات افراد فراوان استفاده نموده است و همچنين در نگارش قرابادين، كتابخانه بزرگى از آثار حكماى سابق در اختيار داشته است.اهميت كتاب در اين است كه اين كتاب -با توجه به عدم دسترسى به بسيارى از منابع آن- مى‌تواند ما را به نظريات حكماى گذشته رهنمون باشد. و همچنين با توجه به اطلاعاتى كه از پزشکان پيشين در اين اثر آمده، اين كتاب مى‌تواند منبعى جامع در تاريخ طب محسوب شود.
از خصوصيات ديگر اثر حاضر اين است كه مؤلف اسامى ناآشنايى براى بعضى از داروها ذكر مى‌كند كه در كتاب‌هاى پشينيان كمتر با آن‌ها مواجه مى‌شويم؛ از جمله اين كلمات مى‌توان به ارگچه (قرابادين، ج1، ص196)، اطريه (همان، ص240)، آثاناسيا (همان، ص325)، رامهرنات(همان، ص379)، غفطارقان(همان، ص390)، دياقوذا (همان، ص404)، كلكلانجات(همان، ص503)، بتسيه(همان، ص543)، برودات(همان، ص549)، بوزه‌ها (همان، ص581)، تنزوه‌ها (همان، ص611)، باسليقونات(همان، ص541)، افروديجان(همان، ص391)، ملاگير(همان، ص198) اشاره كرد.
بعضى از اين واژه‌ها در كتب پيشين نيز مورد استعمال بوده، ولى كاربرد آن‌ها آن‌گونه كه در اين اثر به چشم مى‌خورد، بى‌سابقه است. البته واژه‌آفرينى و استعمال كلمات ناآشنا -و احياناً محلى- تنها مختص اين اثر مؤلف نيست، بلكه مؤلف در كتاب‌هاى ديگر هم به همين شيوه رفتار نموده است.
خاتمه اين اثر، كه قسمت كمى از حجم كتاب را در مقايسه با بخش‌هاى ديگر به خود اختصاص مى‌دهد، در بيان داروهايى است كه مؤلف از آن‌ها به ادويه جديده تعبير نموده است. مؤلف در اين بخش داروهايى را ذكر مى‌كند كه از اروپا به هند راه يافته‌اند.
وضعيت كتاب
قرابادين كبير در چندين نوبت در ايران و هند چاپ و افست شده است. نسخه مورد نظر ما در قطع وزيرى به سال 1276ق در تهران به چاپ رسيده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب