منابع علم امامان شیعه(ع)

منابع علم امامان شیعه(ع)، اثر سید محمدجعفر سبحانی، کتابی کلامی در موضوع علم اهل‌بیت(ع) و منابع آن است.

علم امامان شیعه(ع)
پدیدآوران	سبحاني، محمدجعفر (نويسنده)
ناشر	مشعر
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1393ش
چاپ	1
شابک	‎978-964-540-542-5
موضوع	امامت - احاديث امامت - دفاعيه‌ها و رديه‌ها شيعه - عقايد
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏223‎‏/‎‏34‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏2‎‏م‎‏8‎‏*

اصل این اثر، رساله پایان‌نامه مؤلف در مقطع کارشناسی ارشد بوده که در 1386ش، از آن دفاع کرده، سپس آن ‌را به‌صورت کتاب تدوین نموده است

از جمله ویژگی‌ها و امتیازات امام(ع)، توانایی او در پاسخگویی به تمام سؤالات و درخواست‌های انسان‌هاست. این توانایی، نشان از گستردگی علم او بشمار می‌رود. از آنجا که هیچ علمی بدون ریشه و منبع نیست، سؤال این است که منبع و سرچشمه علم امامان(ع) چیست این کتاب در جهت پاسخ به این سؤال تألیف شده است.

ساختار

کتاب از دیباچه گروه کلام و معارف پژوهشکده حج و زیارت، مقدمه مؤلف و متن در چهار بخش تشکیل شده است.

بخش اول کتاب، شامل چهار فصل است. در ابتدای بعضی از بخش‌ها همچون بخش دوم و سوم مقدمه‌ای آمده است.

گزارش محتوا

بخش اول: کلیات و مفاهیم

بخش اول کتاب با عنوان کلیات و مفاهیم دارای چهار فصل است:

فصل اول، به بررسی لغوی و اصطلاحی واژه‌هایی چون منابع، امام و علم امام اختصاص یافته است. مؤلف در این فصل دیدگاه‌های شیعه و اهل سنت را درباره امام و علم امام بررسی کرده و اشکالات مطرح‌شده را پاسخ داده است.

عقیده شیعه با توجه به مبانی کلامی خود، با اهل سنت کاملا متفاوت است.

شیعیان معتقدند که امام باید در همه صفات، از همه امت برتر باشد؛ زیرا او جانشین پیامبر و رهبر امت اسلام است؛ ازاین‌رو باید صفات پیامبر را دارا باشد. شیعه بر این اعتقاد خود، دلایل عقلی و نقلی متعددی دارد؛ دلایلی از قبیل دلالت «أنفسنا» در آیه مباهله و روایات زیادی که در منابع اهل سنت وجود دارد

مؤلف دو دلیل عقلی نیز در این موضوع بر مدعای خود بیان کرده که یکی از آنها چنین است:

وظیفه جانشین پیامبر(ص)، رساندن هدف و پیام رسول خدا(ص) به مردم است؛ ازاین‌رو اگر امام(ع) اعلم از همه مردم نباشد، تضمینی وجود ندارد که احکام و حدود الهی را صحیح و کامل به مردم برساند و آنها را دگرگون ننماید

مؤلف در فصل دوم، دیدگاه علمای شیعه را درباره حدود علم امام متذکر می‌شود. او می‌گوید: در این‌باره سه نظریه وجود دارد:

1. گستردگی علم امام که همان اعتقاد نوبختی‌ها، علامه مظفر، آیت‌الله مرعشی، آیت‌الله قاضی و علامه طباطبایی است
2. محدود بودن علم امام، که از اعتقادات ابن شهرآشوب، شیخ مفید، شیخ طوسی، کراجکی و شیخ علی قزوینی است
3. توقف در علم امام؛ بدین معنا که دلیل روشن و قانع‌کننده‌ای درباره حدود علم امام در دست نیست. کسانی چون شیخ انصاری و آیت‌الله مشکینی بر این اعقتادند

فصل سوم به مرجعیت علمی امامان اختصاص یافته است. نویسنده در این‌باره می‌گوید: مرجعیت علمی، یکی از شئون اهل‌بیت(ع) است؛ نه اینکه موقعیت آن بزرگواران تنها در همین خلاصه گردد؛ از‌این‌رو پیامبر اسلام(ص) بر اساس دستور پروردگار، بارها اهل‌بیت خود را مرجع دینی و علمی مسلمانان معرفی کرد و آنان را هم‌سنگ قرآن قرار داد؛ چنان‌که در حدیث ثقلین به‌وضوح این مطلب دیده می‌شود مؤلف بدین منظور از منابعی چون عقل، قرآن، روایات و واقعیات خارجی بهره برده و در پایان می‌گوید: با رحلت خاتم پیغمبران، تنها ولایت تشریعی آن حضرت پایان پذیرفت، اما بقیه شئون پیامبر(ص)، از جمله «ولایت تفسیری» آن حضرت باقی ماند. این ولایت همان مرجعیت علمی امامان معصوم(ع) است که نه‌تنها با ختم نبوت ناسازگار نیست، بلکه لازمه و متمم نبوت پیامبر اکرم(ص) است

فصل چهارم این بخش، درباره آگاهی از غیب است. مؤلف در ابتدای این فصل، مخاطب را با ترجمه واژه «غیب» آشنا می‌کند، سپس درباره علم غیب غیر خداوند سخن به میان می‌آورد. آن‌گاه بین آیات و روایاتی که علم غیب را برای غیر خدا ثابت می‌کند و بین آیات و روایاتی که علم غیب را از غیر خداوند نفی می‌کند، جمع می‌نماید

بخش دوم: منابع عام علم امام

بخش دوم کتاب به منابع عام علم امام اختصاص یافته است. نویسنده، قرآن، تعلیم از پیامبر(ص)، کتاب امیرمؤمنان علی(ع)، جفر، مصحف فاطمه(س)، محدَّث بودن ائمه، القای روح القدس، نور الهی، اسم اعظم، رؤیای صادقه، کتب انبیا، عالم به ملکوت و عقل کامل را از منابع سیزده‌گانه عام علم امام برشمرده و برای هرکدام توضیحاتی ارائه داده است.

بخش سوم: منابع خاص علم امام

بخش سوم کتاب به منابع خاص علم امام اختصاص یافته است. منظور از منابع خاص، منابعی مخصوص هر امام است که به‌وسیله آن از برنامه ویژه امامت خود و از مسائلی که در آینده برای او رخ خواهد داد، آگاه می‌گردد

صحیفه مختومه، ندای آسمانی، ندای شمشیر، باز شدن پرچم و القای رحمت از منابع پنج‌گانه این نوع علم امام است.

ایشان درباره صحیفه مختومه می‌نویسد: قبل از رحلت پیامبر اسلام، خداوند به‌وسیله جبرئیل، صحیفه‌ای را که مختوم به دوازده مهر بود بر ایشان نازل کرد و فرمود: این وصیت تو است به نجبای خاندانت؛ یعنی اهل‌بیت(ع). سپس هریک از امامان(ع) پس از گشودن مهرها و دیدن دستورالعمل‌های مخصوص به خود، از برنامه و حوادثی که در زندگی‌اشان رخ خواهد داد، آگاه می‌شوند. این مطلب در روایات، به‌طور کامل بدان اشاره شده است

بخش چهارم: شبهات

بخش چهارم کتاب به نقل شبهاتی در موضوع منابع علم امام و پاسخ آنها اختصاص یافته است. شبهات مذکور نه‌تنها از طریق اهل سنت وارد شده، بلکه شیعیان و نویسندگانی چون عبدالکریم سروش نیز در آن سهمی دارند.

وضعیت کتاب

پاورقی‌های کتاب به ذکر مستندات مطالب، متن عربی روایات، توضیح ابهامات متن، بررسی توثیق و تضعیف برخی از روات و... اختصاص یافته است.

فهرست محتویات در ابتدا و کتابنامه در انتهای کتاب آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. پایگاه مجمع عالی حکمت اسلامی (بانک پایان‌نامه‌های علوم عقلی مراکز حوزوی) در تاریخ 23بهمن 1395، به آدرس:

http://89.165.72.201:1930/Home/Details/?id=657