معجم أعلام جبل عامل
معجم أعلام جبل عامل، از آثار مفصل على داود جابر است كه در آن، شرح حال جمعى از شخصيت‌هاى جبل عامل لبنان را بر اساس ترتيب زمانى از قرن اول تا قرن نهم هجرى قمرى بيان كرده است. نام كامل كتاب عبارت است از: «معجم أعلام جبل عامل من الفتح الإسلامي حتى نهاية القرن التاسع الهجري». زمان دقيق پايان نگارش اثر حاضر مشخص نشده، وليكن در حدود سال 2008م، به انجام رسيده است.
| معجم أعلام جبل عامل | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جابر، علی داود (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | من الفتح الاسلامي حتی نهایة القرن التاسع الهجري |
| ناشر | دار المؤرخ العربي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1430 ق یا 2009 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | جبل عامل - سرگذشت‌نامه لبنان - تاریخ - 826 - 7151م. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | CT 1919 /ل27 ج23 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
اين كتاب از مقدمه نويسنده و متن اصلى (شامل سه جلد: 1. اعلام قرن اول تا چهارم؛ 2. اعلام قرن پنجم؛ 3. اعلام قرن ششم تا نهم) تشكيل شده است و در مجموع شامل زندگى‌نامه تعداد 1102 نفر از دانشمندان و مشهوران شهر جبل عامل است.
گزارش محتوا
برخى از مطالب سودمند اثر حاضر چنين است:
- نويسنده در مقدمه‌اش كه نگارش آن را در ساعت يك و نيم بعد از ظهر روز چهارشنبه، 23 نيسان 2008م، در بيروت به انجام رسانده، يادآور شده است: «... جبل عامل خاستگاه پيامبران(ع) و اوصيا(س) و شهدا و رهبران نيك است. به همين جهت آرزو داشتم كه فرصتى برايم فراهم شود تا روزى از تاريخ زندگى شخصيت‌هاى درخشان اين شهر كه قرن‌ها پوشيده مانده، پرده بردارم؛ پس جمع‌آورى مواد اين كتاب را آغاز كردم و آن را «معجم أعلام جبل عامل من الفتح الإسلامي حتى نهاية القرن التاسع الهجري» ناميدم. پس آغاز تاريخى كتاب عبارت است از ورود مسلمين به بلاد شام و پايانش، سال 899ق؛ يعنى 23 سال قبل از پايان حكومت مماليك، با مرورى بر دوران اموى، عباسى، فاطمى و صليبى. جبل عامل با حدود و مشخصات فعلى‌اش، جزئى از جبل الجليل الأعلى و جليل الأمم و فينيقيه، در روزگاران گذشته بود... كتاب حاضر مشتمل است بر شرح حال 1102 نفر از اعلام (صحابه، تابعين، علما، امامان، فقها، مفسرين، زهاد، قضات، خطبا، مؤذنين، معلمان و مربيان، صوفيان، مرزداران، شهدا و...) كه از اهالى اين بلاد بودند يا در آن سكونت اختيار كردند يا وارد آن شدند.
- البته اعلام صليبى را استثنا كردم؛ چراكه اشغالگر بودند و نه ميهمان و وارد.... و در نتيجه تنوع مذهبى اين واردان، مذاهب اسلامى در مناطق مختلف جبل عامل متنوع گرديد و افزون بر مذهب تشيع دوازده‌امامى كه از همان روزهاى آغاز فتح به سبب مشاركت مردان مخلص شيعه، مانند ابوذر غفارى، سلمان فارسى، مقداد، ابوايوب انصارى، عبدالله بن جعفر طيار، مالك اشتر، در آن منتشر شد، علويان خصيبى در صيدا و صور و بانياس و منطقه وادى التيم و اسماعيليان در صيدا و صور و... پيدا شدند.
- و اما اهل سنت پس مركزشان در شهرها و بلاد ساحلى مانند صيدا و الغازيه و صرفنده و صور بود، به‌اضافه برخى از بلاد در منطقه عرقوب، مانند سلاميه و مرجعيون و اندكى در الخيام و...
- واما مسيحيان پس در اغلب مناطق جبل عامل در كنار شيعه زندگى كرده‌اند؛ درحالى‌كه يهوديت از اقليت‌هاى دينى بوده و در صور و اندكى در صيدا و تبنين يافت مى‌شدند.
- ودر جمع‌آورى مواد كتاب بر منابع فراوانى اعتماد كردم، مانند كتب تراجم، رجال، انساب و... و در صدر منابع عمومى، «تاريخ مدينة دمشق» ابن عساكر دمشقى است و كتاب‌هاى خطيب بغدادى در مرتبه دوم بعد از آن قرار دارد... و در مرتبه سوم كتب ذهبى به‌ويژه تاريخ اسلام و سير أعلام النبلاء اوست و همچنين كتب ابن حجر عسقلانى... و اما منابع اختصاصى، برخى از آن‌ها عبارت است از ديوان عدى بن رقاع عاملى، معجم الشيوخ نوشته ابن جميع صداوى و ديوان عبدالمحسن صورى و...»[۱]
- نويسنده، ياسر بن عمار بن سلمة را چنين معرفى كرده است: او صحابى بود و در خدمت پيامبر(ص) در غزوه حنين و بنى النضير مشاركت كرد و برادرش روز جنگ حنين كشته شد و قاتلش مالك بن عون نضيرى بود. در فتوحات اسلامى شركت كرد و پيرى سالخورده شد و عمرو بن العاص در سال 13ق، او را همراه با مردى از يارانش با لشكرى به شهر صور فرستاد[۲]
- نويسنده، معافى بن عبداللّه بن معافى بن احمد بن محمد بن بشير بن ابوكريمه را اين‌گونه شناسانده است: ابومحمد صيداوى، محدثى از اهالى صيدا است و روايت كرده است از: پدرش عبداللّه بن معافى و عمويش محمد بن معافى صيداوى و از او روايت كرده است: عبدالرحمن بن عمر بن نصر و از او حديث شنيده در صيدا: ابواحمد عبداللّه بن عدى بن مبارک جرجانى، متوفاى سال 365ق. ابن عساكر حديثى از او نقل كرده است با اسناد به پدر و عمويش كه گفته‌اند: هشام بن عمار و ربيع بن بدر، براى ما از انس روايت كرده‌اند كه پيامبر(ص) گفت: هركس پوشش حيا را دور افكند، ديگر هيبتى نخواهد داشت[۳]
- نويسنده، در معرفى محمد بن مكى نوشته است: شيخ عالم ملقب به «شمس‌الدين» و او پدر شيخ محمد حر عاملى است و از توصيف محقق كركى درباره او در اجازه‌نامه‌اى آشكار مى‌شود كه او از دانشمندان قرن نهم و از طبقه شاگردان ابوعبداللّه محمد بن مكى شهيد اول است[۴]
وضعيت كتاب
براى كتاب حاضر، در پايان هركدام از جلدهاى آن، فهرست تفصيلى مطالب و افزون بر آن در پايان جلد سوم، فهرست منابع و فهارس فنى (اعلامى كه برايشان شرح حال ذكر شده و اماكن و بلدان) فراهم شده است[۵]
نويسنده براى توليد اثر حاضر از منابع معتبر و متعددى (318 كتاب به زبان عربى) استفاده كرده است[۶]
نويسنده، شجره‌نامه نسب بنى عامل و بنى ابوكريمه فارسى صيداوى و بنى بلال عاملى و... را به‌صورت نمودار ترسيم كرده است[۷]همچنين، تصاويرى از برخى از نسخه‌هاى خطى كتاب‌هاى ذكرشده آورده است[۸]
كتاب حاضر، مستند است و نويسنده ارجاعات و توضيحاتش را به‌صورت پاورقى آورده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.