انواریه

انواریه ترجمه و شرح حكمة الإشراق سهروردی، ترجمه و شرحى است فارسی بر پاره‎اى مسائل مهم در«قسمت اوّل»، (مقدمه و مباحثى از«مقاله ثالثه: الفصل الثالث»)و بر ملخص مباحث مهم اشراقى، در«قسمت دوم»، از کتاب حكمة الإشراق شهاب‎الدّین سهروردى، که به همت محمد شریف نظام‎الدین احمد بن الهروى، در سال 1008ق (به عبارت مندرج در متن)، نگاشته شده است. عنوان کتاب، به تصریح شخص مؤلف (هروى)، انواریه انتخاب شده است. از این کتاب، تنها یک نسخه، با تاریخ کتابت هفتم ذى‎قعده سنه 1265ق، در کتابخانه: Königliche Bibliothek برلین موجود است که متن کتاب حاضر از روى میکروفیلم همان نسخه تصحیح شده است.

‏انواریه
پدیدآوران	سهروردی، یحیی بن حبش (نويسنده) ضيايي، حسين (مصحح) هروي، محمد شريف (شارح) آستيم (به کوشش)
عنوان‌های دیگر	حکمه الاشراق . برگزيده . شرح انواريه ترجمه و شرح حکمه الاشراق سهروردي
ناشر	امير کبير
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1363ش ,
موضوع	اشراق (فلسفه) سهروردی، یحیی بن حبش، 549؟ - 587ق. حکمه الاشراق - نقد و تفسير فلسفه اسلامي
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏BBR‎‏ ‎‏746‎‏ ‎‏/‎‏ه‎‏4‎‏ ‎‏1363

این اثر به اهتمام آستیم و با مقدمه حسین ضیایی در قالب کتاب چاپ شده است.

هانرى کربن در مقدمه خود بر مجموعه دوم مصنفات شیخ اشراق، به نسخه انواریه اشاره مى‎کند و ارزش آن را فراتر از صرفاً یک حاشیه بر حكمة الإشراق مى‎داند. کربن قائل است به اینکه ارزش انواریه در آن است که هروى توفیق یافته تا شرح مبسوطى، به زبان فارسى، بر مقدمه قسمت اول و تمامى قسمت دوم کتاب حكمة الإشراق بنگارد و در آن، هم از شرح قطب‎الدین شیرازى استفاده شایان ببرد و هم نظریات عمیق خود را خصوصاً درباره پنج فصل آخر کتاب، به‎نحو تمامى ارائه کند... اهمیت ویژه انواریه در این است که هروى با استفاده از شرح قطب‎الدین شیرازى و در برخى از موارد با مقایسه مطالب حكمة الإشراق با نظام‎هاى فلسفى هندى، به نثر فارسى نسبتاً ساده، شرحى از کتاب سهروردى عرضه نموده است. ازاین‎روى انواریه مى‎تواند براى فارسى‎زبانان علاقه‎مند به فلسفه اشراقى مفید فایده باشد؛ امّا مطالب آن در حد یک تحلیل عمیق فلسفى از نظام فلسفى حكمة الإشراق نیست و نهایتاً مى‎شود از آن به‎عنوان مقدمه‎اى بر افکار سهروردى یاد کرده شود.

متن عربى حكمة الإشراق، به‎وسیله سید جعفر سجّادى به فارسى ترجمه و منتشر شده است. همچنین ترجمه‎هاى دیگرى از حكمة الإشراق موجود است که هنوز هیچ‎کدام چاپ و نشر نشده‎اند. حاجى خلیفه از یکی از این ترجمه‎ها خبر مى‎دهد و کربن، از ترجمه دیگرى یاد کرده است که توسط زرتشتیان هند، از کتاب سهروردى، صورت گرفته است..

هروى، به‎طورى‎که خود مى‎نویسد: «اکثر مسائل «قسم ثانى» [از کتاب حكمة الإشراق را]، شرحى به زبان فارسى خالى از تعاب و عارى از تکلّف عبارت» نگاشته است. ارزش ویژه شرح او را نیز در همین خصوصیت مى‎باید دانست. از شرح قطب‎الدین شیرازى سود بسیار برده است؛ بدین سیاق که در بعض مواضع خود با ذکر «قال الشارح»، موارد بهره‎گیرى و استناد به آن شرح را مشخص ساخته و به ترجمه یا تلخیص و ترجمه عبارات منقوله پرداخته است و یا عین عبارات عربى را از شرح شیرازى نقل کرده است. استفاده از شرح شیرازى، خود، به ارزش انواریه اضافه مى‎کند؛ بدین معنى که علاوه بر همه مزیت‎هاى خاص دیدگاه مؤلف، شرح حاضر، بسیارى از اهم نکات شرح شیرازى را هم با ترجمه به فارسى، در اختیار خواننده قرار مى‎دهد.

هروى در شرح خود و در مواضع بسیار، به مسائلى اشاره مى‎کند که با مضامین نظرى مبانى تصوف مربوط مى‎شوند؛ از آن جمله، یکى اینکه در جزء شرایطى که براى تعلم فلسفه اشراقى قائل مى‎شود «علم مکاشفه» و «علم سلوک مشایخ» را قرار مى‎دهد. از امیر سید محمد گیسودراز یاد مى‎کند و مکتوب پانزدهم از مکتوبات او را به‎تمامى، در نقل قول مى‎آورد که مکتوبى است درباره ابدال (هفت بدلاى هفت اقلیم و 357 ابدال دیگر). در چند موضع، از کتابى نام مى‎برد که قصد تحریر آن را مى‎داشته و آن کتاب را سراج الحكمة نامیده است. به احتمال زیاد، این کتاب در سنّت کتب صوفیان (شاید در سنت کتب صوفیان چشتى) مى‎بوده است. در کل، در خصوص روش هروى در شرح مطالب حكمة الإشراق، می‎توان گفت که وى بیشتر به جنبه‎هاى عرفانى التفات نظر دارد و به مطالب فلسفى، یا فلسفى - منطقى صورى به‎ندرت توجه و علاقه‎اى بروز مى‎دهد. اینکه در موارد عدیده، هروى، پس از شرح عبارات سهروردى علاوه کرده است: «و این مطابق مذهب اهل حق و مشایخ صوفیه است»، خود تأکیدى بر این توجّه خاص مى‎تواند بود.

در تصحیح متن حاضر، از رسم‎الخط متداول جدید استفاده شده است و نشانه‎هاى اختصارى متن منقح انواریه، به‎طور عمده، از قرار زیر هستند:

1. []...: اضافات مصحح به متن، کلمات یا عبارات متن حكمة الإشراق و متن شرح قطب‎الدین شیرازى که در انواریه ذکر نشده‎اند؛ درصورتى‎که مصحح تشخیص داده باشد که اضافه آن ضرورى است.
2. [[]]...: مواردى که هروى از شرح قطب‎الدین شیرازى نقل کرده؛ اعم از ترجمه، اقتباس و یا نقل عین عبارات عربى. مصحح در پانوشت‎ها، مواردى را که هروى به اقتباس - ترجمه دست زده، از مواردى که عبارتى را ترجمه نموده، با ذکر«اقتباس از شیرازى» آن موارد را از یکدیگر مشخص کرده.
3. (-م.)...: اضافات مصحح در پانوشت‎ها.
4. (ن)...: عبارت یا کلمه در نسخه چنین بوده و مصحح عبارت دیگرى را انتخاب و جایگزین نوشته مندرج در متن کرده است (بر مبناى متن حكمة الإشراق چاپ کربن و یا متن شرح شیرازى و یا دیگر متونى که هروى از آنها استفاده نموده).
5. حک. کربن 2...: کتاب حكمة الإشراق، در مجموعه دوم مصنفات شیخ اشراق تصحیح هانرى کربن، تهران، انستیتو ایران و فرانسه، 1331.
6. شیرازى...: کتاب شرح حكمة الإشراق اثر قطب‎الدین شیرازى، چاپ سنگى، تهران، 1313.
7. ص...: صفحه.
8. س...: سطر.
9. ر.ک...: رجوع کنید به.
10. ...: تلخیص متن از جانب هروى.

براى تصحیح متن حاضر از هوشنگ گلشیرى که تا میانه کار همکاری داشته، آستیم که از نیمه کار عمل تصحیح و تحشیه و تعلیقات و چاپ و... را به سرانجام رسانیده، اولیاى«مرکز ایرانى مطالعه فرهنگ‎ها»، مسئولان انتشارات امیرکبیر، خانم‎ها آسمانه انصارى و توران راحتیان که در مراحل ماشین‎نویسى متن یاری کرده‎اند و منوچهر صدوقى، به‎خاطر حلّ برخى مشکلات متن انواریه سپاسگزارى شده است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب، در آغاز کتاب ذکر شده است.

منابع مقاله

پیشگفتار و مقدمه مصحح.