معاني الأخبار

معاني الأخبار، اثر ابوجعفر محمد بن على بن حسين بن بابويه قمى، معروف به شيخ صدوق، با تصحيح على‌اكبر غفارى، توضيح و تشريح كلمات مشكل آيات و روايات، مى‌باشد كه به زبان عربى و در قرن چهارم هجرى، نوشته شده است.

معاني الأخبار
پدیدآوران	ابن‌بابویه، محمد بن علی (نويسنده) غفاری، علی‌‎اکبر (مصحح)
ناشر	جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1361 ش
چاپ	1
موضوع	احادیث شیعه - قرن 4ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏129‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏م‎‏6‎‏ ‎‏1361
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

در اهميت اين اثر، مى‌توان به اين نكته اشاره نمود كه اين كتاب، در مقام بيان غرايب احاديث و مشكلات اخبار، از زبان اهل‌بيت(ع) است و به‌منزله قاموسى در فهم كلمات و معانى الفاظ و لطايف اخبار معصومين(ع) مى‌باشد و روزگار، كتابى مثل اين را در اين زمينه، به خود نديده و بر سبک آن، كتابى نوشته نشده است و فوايد آن، در غير آن، يافت نمى‌شود .

ساختار

دو مقدمه از مصحح و مؤلف، آغازگر مطالب بوده و كتاب حاوى 429 باب در موضوعات مختلف و متنوع مى‌باشد كه در هر باب، از يك تا 105 حديث وجود دارد .

تعداد روايات كتاب، 784 روايت است، ولى در برخى روايات، مشاهده مى‌شود كه داخل روايات، روايت ديگرى نيز ذكر شده كه بر اين اساس، به تعداد مذكور، 53 روايت نيز اضافه مى‌گردد و مجموع روايات، به 837 روايت مى‌رسد .

شيخ صدوق در اين اثر، كوشيده است تا به توضيح و تشريح واژه‌هاى مشكل و مجمل قرآن و روايات بپردازد. او در اين جهت، از خود آيات و احاديث، كمك گرفته است؛ بسيارى از لغات مشكل قرآن و احاديث را معنا كرده، سپس وقتى معناى لغتى را از روايات يا آيات درنيافته، به سراغ كتاب‌هاى معتبرى مانند «غريب القرآن» ابوعبيد قاسم بن سلام و «غريب الحديث» رفته و بحث را تكميل كرده است .

گزارش محتوا

در مقدمه مصحح، زندگى‌نامه مفصلى از شيخ صدوق ارائه گرديده است .

در مقدمه مختصر مؤلف نيز به وجه تسميه و نام‌گذارى كتاب، اشاره گرديده است .

مؤلف در اين اثر، نشان مى‌دهد هرچند حفظ و نقل احاديث و آيات و تدوين آن‌ها به تنهايى لازم و ارزشمند است، ولى هرگز كافى نيست، بلكه علاوه بر آن، بايد به عمق معانى آيات و حقيقت سخنان گهربار معصومين(ع) آگاهى يافت و به مفاهيم مورد نظر آن‌ها، به‌طور دقيق پى‌برد. باب اول، بدين موضوع مهم، اختصاص يافته است .

در اين باب، در باره اهميت درك واقعيت‌هاى نهفته در كلام الهى و معصومين(ع)، سه حديث از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) ديده مى‌شود كه مضمون آن‌ها به‌اختصار، چنين است:

1. امام صادق(ع) فرمود: شما زمانى فقيه‌ترين مردم دنيا مى‌شويد كه به عمق گفتار ما آگاهى يابيد
2. امام باقر(ع) به امام صادق(ع) فرمود: فرزندم، مقام و منزلت شيعيان ما را به اندازه روايات و معرفتشان بشناس، چون معرفت صحيح، آن است كه انسان از احاديث و گفتار ما شناخت كامل داشته باشد و تنها به سبب همين شناخت است كه مؤمنان مى‌توانند به درجات عالى ايمان دست يابند .
3. امام صادق(ع) فرمود: فهميدن معناى يك حديث، بهتر از نقل و حفظ هزار حديث است .

احاديث كتاب در موضوعات مختلفى است كه در يك دسته‌بندى كلى، مى‌توان محتواى آن‌ها را در پنج موضوع زير، تقسيم نمود:

1. احاديث تفسيرى:حجم بسيار زيادى از كتاب، به احاديث تفسيرى اختصاص دارد، همچنان كه حجم نسبتا قابل توجهى از متون روايى شيعه را به خود اختصاص داده است. اين روايات در بسيارى از مواقع، در حل مشكلات تفسيرى، بسيار مفيد و قابل استفاده‌اند. براى نمونه، ابواب زير، روايات تفسيرى را در بر دارند:

   باب‌هاى معنى «بسم الله الرحمن الرحيم»، معنى الله عز و جل، معنى الصمد، معنى الأول و الآخر، معنى رضى الله و سخطه، معنى الهدى و الظلال و التوفيق و الخذلان من الله، معنى الحروف المقطعة في أوائل السور، معنى الاستواء على العرش، معنى العرش و الكرسي، معنى الصراط، معنى الكلمات التي ابتلى إبراهيم ربه بهن فأتمهن، معنى كلمة الباقية في عقب إبراهيم(ع) و... .

2. احاديث فقهى: به‌عنوان نمونه، در ابواب زير، مى‌توان با موضوعات فقهى ذيل، آشنا شد:

   معنى حروف الأذان و الإقامة، معنى الزكاة الظاهرة و الباطنة، معنى ما روي أن الفقيه لا يعيد الصلاة، معنى قول الصادق(ع): «لا يحرم من الرضاع إلا ما كان مجبورا»، معنى السهم من المال يوصي به الرجل و... .

3. احاديث كلامى: اين احاديث در ابواب زير، مطرح شده است:

   معنى التوحيد و العدل، معنى النبوة، معنى القول النبي(ص): «من كنت مولاه فعلي مولاه»، معنى القول النبي(ص): «أنت مني بمنزلة هارون من موسى(ع)»، معنى الثقلين و العترة و... .

   به جهت اهميت اين قسم، شيخ صدوق استدلالات خوب و ارزنده‌اى در برخى از موارد فوق، ارائه نموده است .

4. احاديث اخلاقى: در ابواب متعددى ذكر شده است كه از آن جمله‌اند:

   باب‌هاى معنى البخل و الشح، معنى الكبر، معنى العجب، معنى الحسد، معنى الفقر، معنى الزهد و... .

5. در برخى ابواب نيز نويسنده ضمن روايات، به برخى حوادث تاريخى اشاره كرده كه از جمله مى‌توان به ابواب زير اشاره كرد:

   معنى الناكثين و القاسطين و المارقين، معنى قول النبي(ص): «من بشرني بخروج آذار فله الجنة»، معنى إسلام أبي‌طالب بحساب الجمل و... .

آخرين باب كتاب، باب «نوادر المعاني» است كه بر اساس سنت غالب نويسندگان، موضوعاتى كه تحت عنوان خاصى نيامده است، در اين باب قرار گرفته است، لذا تعداد احاديث اين باب، از همه ابواب بيشتر است كه شامل 105 حديث مى‌شود .

ابوابى كه گرايش شيعى مؤلف را به‌طور بارزى نشان مى‌دهند، جزء طولانى‌ترين ابواب كتاب بشمار مى‌آيند، البته بعضى ابواب، با اينكه احاديث كم‌ترى دارند، صفحات بيشترى را به خود اخصاص داده‌اند؛ زيرا نويسنده، مطالب بسيار را از خود، اضافه نموده است، مثل باب معنى عصمة الإمام ، معنى الإمام المبين ، معنى ألفاظ وردت في صفة النبي(ص) (همان، ص 79</ref>، معنى قول النبي(ص):«من كنت مولاه...» ، معاني أسماء محمد(ص) و علي(ع) و.. و...

وضعيت كتاب

فهرست مطالب، در انتهاى كتاب آمده است.

در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر آدرس آيات مذكور در متن، توضيحات مفصلى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن، داده شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.
2. عبداللهى عابد، صمد «شيخ صدوق، معاني الأخبار و سبک مؤلف در نگارش آن»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه فلسفه، كلام و عرفان، شيعه‌شناسى، زمستان 1386- شماره 20 (46 صفحه، از 157 تا 202).

وابسته‌ها

شیخی، حمیدرضا (مترجم)

ابن‌بابویه، محمد بن علی (نويسنده)

متن و ترجمه معانی الأخبار/محمدی شاهرودی، عبدالعلی (مترجم)

معانی الاخبار /ترجمه