القرامطة بين المد و الجزر
القرامطة بين المد و الجزر، اثر مصطفی غالب، کتابی است پیرامون چگونگی آغاز دعوت قرامطه و تاریخ آنان در دولت بنیعباس که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است.
| القرامطة بين المد و الجزر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | غالب، مصطفي (نويسنده) |
| ناشر | دار الأندلس |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اسماعيليه قرمطيان |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 240/2 /غ2ق4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در چهارده فصل، تنظیم شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه، به این نکته اشاره گردیده است که بهخاطر عوامل مختلفی - همچون صعوبت مطالعه تاریخی پیرامون قرامطه، به دلیل کمی تألیفات در این زمینه و همچنین دشمنی و اشاعه اباطیل درباره این گروه - علما در مورد برحق بودن یا نبودن این گروه، دچار اختلاف شدهاند؛ بهگونهای که میان صحت انتساب آنها به اسماعیلیه و یا تصریح به انکار این انتساب، اتفاق نظری وجود ندارد. نویسنده به این مطلب تأکید دارد که هدف وی، بررسی رابطه میان قرامطه و اسماعیلیه نیست؛ زیرا به اعتقاد وی، در اصل قرامطه همان اسماعیله میباشد. بله هدف وی، بررسی تاریخ این گروه در خلال حکومت بنیعباس است[۱].
به اعتقاد نویسنده، حرکت اسماعلیه یا قرامطه، حرکتی اصلاحی بر اساس مصالح دینی، اجتماعی و سیاسی بود که در فضای رعب و اضطراب و انحطاط سیاسی و اجتماعی و در جوی آکنده از ظلم، استبداد و ترور اتفاق افتاده که تعصب دینی زشت و انتقام وحشتناک سیاسی، بر آن سایه افکنده بود. به باور وی، حرکت قرامطه، تجسم رؤیاهای ستمدیدگان، نیازمندان و رنجکشیدگان در دولت بنیعباس بود؛ دولتی که در هرج و مرج و سردرگمی، غرق شده و درگیر آشوب و جنگهای داخلی بود[۲].
در فصل نخست، به چگونگی آغاز دعوت اسماعیلیه پرداخته شده است. حرکت اسماعیلیه، در دورانی روی داد که منازعات شدیدی میان بنیعباس و علویون رخ داده بود و قیامهای متعددی از سوی علویون، علیه بنیعباس، شکل گرفت که همگی به شکست انجامید. به اعتقاد نویسنده، حرکت اسماعیلیه، درست در زمانی که اکثر قیامهای علویون با شکست مواجه شده بود، بهسرعت شیوع پیدا کرد. این قیام که به نظر وی، تا مدتها بهصورت پنهانی و مخفی بود، با علنی شدن شهادت امام صادق(ع) در سال 148ق و وقوع اضطراب و پریشانی شیعه و تقسیم آن به گروهها و طوایف مختلف، آشکار و علنی گردید و پایگاه اصلی آن، بهخاطر استقرار محمد بن اسماعیل بن جعفر صادق در اهواز، در این شهر قرار گرفت [۳]. در فصل دوم، به بیان چگونگی دعوت عبدالله مبارک در بلاد شام و اقدامات وی در آنجا، پرداخته شده است. از جمله موضوعات مهم در این فصل، میتوان به نحوه ملاقات داعی حسان بن ماهر با ابن مبارک در خیمه او و گفتگوی آن دو پیرامون مراسلات و نامههای ابن مبارک به اهالی شام، اشاره نمود [۴]. فصل سوم، به بیان اقدامات داعی حسین اهوازی در عراق اختصاص یافته است. وی پس از وفات داعی عراق، منصب داعی بودن در این منطقه را به عهده گرفته و اسماعیلیان عراق را رهبری نمود[۵].
در فصل چهارم، به بررسی چگونگی آغاز دعوت اسماعیلیان و پایگاههای مختلف ایشان در نقاط مختلف از جمله سلمیه و اهواز پرداخته شده است[۶].
از جمله مطالب کتاب، بیان درگیریها و اختلافات داخلی است که درون این فرقه، در منطقه سواد و بحرین اتفاق افتاده که به انقسام دعوت و انشعابات داخلی، منجر شده است[۷]. انتقال مقر امامت اسماعیلیه از اهواز به مغرب پس از وفات حسین بن احمد بن عبدالله بن محمد بن اسماعیل[۸] و نیز اتفاقات و حوادث مربوط به آل زکرویه در بلاد شام و عراق، از دیگر مطالب مهم کتاب میباشد [۹]. عناوین سایر فصول کتاب عبارتند است از: ثالوث مقدس و نظام الفت و برادری؛ فعالیت فکری و مأموریت در یمن؛ حب، جاهطلبی و بازگشت به سواد؛ گسترش دعوت در یمن و مأموریت در مغرب و مراکش؛ تضادها و درگیریهای داخلی در منطقه سواد و بحرین و نیز در عراق و بحرین و مستور نمودن دعوت در سواد و بحرین. از جمله ویژگیهای کتاب، پرداختن نویسنده به جزئیات برخی از امور میباشد؛ مانند جزئیات ورود عبدالله مبارک به شام و نحوه رسیدن و چگونگی پذیرایی از او در فصل دوم[۱۰].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده است. کتاب، فاقد پاورقی میباشد.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.
وابسته‌ها
الجامع في أخبار القرامطة في الأحساء - الشام - العراق – اليمن