دیوان ترکی شیرازی

دیوان ترکی شیرازی، مجموعه سروده‎های عرفانی، ولایی و عاشورایی شاعر حوزه آئینی، محمدحسین آغولی، متخلص به «ترکی شیرازی» است که با تصحیح، مقدمه و اهتمام محسن حافظی کاشانی، به چاپ رسیده است.

‏دیوان ترکی شیرازی
پدیدآوران	ترکی شیرازی، محمدحسین (سراينده) حافظي کاشاني، محسن (اهتمام)
ناشر	صائب
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1385ش ,
موضوع	شعر فارسي - قرن 14 شعر مذهبي - قرن 14
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏‎‏PIR‎‏ ‎‏7658‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9

ساختار

کتاب، با دو مقدمه از ناشر و مصحح آغاز و مطالب در پنج فصل، تنظیم شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه اول، به این نکته اشاره شده است که در طول تاریخ سراسر ادب و فرهنگ مشرق‎زمین، شاعران شیرین‎سخن و ادیبانی پا به عرصه وجود نهادند که هریک حامل گنجینه‎ای سرشار از ذوق و استعداد نهفته ذاتی و خداوندی بودند و در این بین، شعرایی بودند و هستند که با ابراز ارادت به ساحت مقدس ائمه اطهار(ع) و در مدح و مراثی آن ذوات مقدسه خوش درخشیدند و در این سیر و سلوک عارفانه، چه بسیار که مورد عنایات ویژه قرار گرفتند که شاعر اثر حاضر نیز از جمله آنهاست.

در مقدمه مصحح، به معرفی شاعر و برخی از ویژگی‎های شعر او پرداخته شده است.

شعر این شاعر شورآفرین و شیرین‎کلام خطه ادب‎خیز شیراز خودجوش، عرفانی، اجتماعی، عاطفی، ولایی، عاشواریی و سلیس و روان است. بی‎شک زبان دل برای صاحبان دل است. طوطی شیرین‎گفتار طبع موزون سراینده خطه فارس در گلزار معانی آیینه‎دار شعر آیینی است. شور بیان و سوز درون و معرفت و اخلاص نسبت به ساحت قدس و مقام منیع ذوات مقدسه در ناب سروده‎هایش موج می‎زند. در اینجا بجاست ابیاتی از مقطع چند غزل مدیحه او، ارائه شود: کلک «ترکی» را به جان دشمنان مرتضی(ع) گوییا خون‎ریزتر از نوک خنجر آفرید

سرورا! باشد زبان «ترکی» از مدح تو لال ای وجود تو پس از سوء القضاء حسن ‎القضاء

کسی که خالق عرض و سماست مداحش زبان «ترکی» در مدح او بود الکن

«ترکی» ز راه صدق و صفا و ادب زده است دست ولا به دامن احسان فاطمه(س)

هماره دفتر «ترکی» ز شعر خالی باد به‎غیر مدح رسول(ص) و ائمه اطهار(ع)

«ترکیا» عشق از حسین(ع) آموز که چنین عشق، عشق با اثر است.

ارادت و اخلاص زلال‎گونه این شاعر حوزه ادبیات عاشورایی، نسبت به ساحت مقدس امام حسین(ع) را می‎توان در ترکیب‎بندهای بلند وی و دیگر سوگ‎سروده‎هایش به‎خوبی مشاهده کرد. در اینجا به مقطع چند غزل مرثیه او اشاره می‎شود: زین نظم جان‎گداز که «ترکی» سروده است لوح و مداد و خامه و دفتر گریسته

ترکی به یاد غربت مظلوم کربلا خون جای اشک، از مژه، صبح و مسا گریست

نظم چون آتش «ترکی» که دل عالم سوخت عجب اینجاست که با خامه و دفتر چه کند

اگر نه شور حسینی(ع) است بر سر «ترکی» ز نظم او شده گیتی پرانقلاب چرا

«ترکی» چو این مصیبت جان‎سوز می‎سرود در سینه داشت آتش و چشمش پرآب بود

«ترکی» به یاد قتل شهیدان نینوا هر بندبند اوست چو نی در نوا هنوز

ز خون دیده «ترکی» در این مصیبت عظمی ز باغ دفتر نظمش هزار لاله دمیده

از این شوری که «ترکی» راست ترسم که پیش از وعده شور محشر آید.

اشعار این شاعر حوزه آیینی اثری است زلال که بدون هیچ‎گونه تکلف و تصنع، از مشرب طبع و ذوق سلیم او تراوش کرده و محصول سوز درون اوست و ازاین‎رو بر شنونده تأثیر خاص می‎گذارد. شاعر از نظر اعتقادی و التزام به شرع و آیین و ارادت به حضرات معصومین(ع) نیز دارای مقامی بس ارجمند و تحسین‎برانگیز است. در جای‎جای آثار وی، اظهار ارادت او را نسبت به بزرگان دین، می‎توان مشاهده کرد و از آن، حظ و بهره معنوی برد.

فصل نخست کتاب، به لطیفه‎نگاری‎های شاعر اختصاص یافته است که به‎عنوان نمونه، به قسمتی از اشعار آن، اشاره می‎شود: نمی‎دانم چه می ‎بود اینکه ساقی داشت در مینا که از یک جرعه‎اش آتش به جانم ریخت سرتاپا همین می ‎بود که مجنون خورد و شد دیوانه لیلی همین می ‎بد که وامق خورد و شد شوریده عذرا بود رنگ همین می‎ از ازل در سرخ گل پنهان که از عشقش کشد بلبل به حسن بوستان آوا.

در فصل دوم، به مدیحه‎سرایی‎های شاعر اشاره شده است که از جمله آنها، مدیحه‎ای است با عنوان «اقتدار محمد(ص)» در ستایش آن حضرت که با این ابیات آغاز می‎شود: شمس و قمر عکسی از عذار محمد(ص) گردش گردون به اختیار محمد(ص) نافه مشک خطا و عنبر سارا نکهتی از موی مشکبار محمد(ص) چشمه حیوان مجال دم زدنش نیست پیش لب لعل آبدار محمد(ص) .

در فصل سوم، سوگواری‎ها جای گرفته است. اولین شعر این فصل، مثنوی زیبایی است با عنوان «طبل الرحيل» در رثای سلمان فارسی و چگونگی وفات و غسل وی توسط حضرت علی(ع) که بخشی از آن چنین است: چون به حکم پادشاه انس و جان در مداین گشت سلمان حکمران گشت چون در حکمرانی مستقل بنده‎اش گشتند خلق از جان و دل چون زمان زندگیش آمد به سر پیک مرگش آمد و کوبید در.

فصل چهارم،به ترکیب‎بندها اختصاص یافته است. اولین ترکیب‎بند این مجموعه، شانزده بند پیرامون واقعه کربلاست که ابیاتی از آن، بدین قرار می‎باشد: سرزد ز چرخ، باز هلال محرما پیر شد جهان، ز ولوله و شور ماتما هر گوشه گشت باز لوای عزا به‎پا شد سینه‎ها پر انده و دل‎ها پر از غما شد شورشی چو روز قیامت به‎پا به دهر شور و نشور گشت هویدا به عالما.

در آخرین فصل، قطعه‎ها و تک‎بیتی‎های شاعر آمده است که به‎عنوان نمونه، به چند بیت از آن، اشاره می‎شود: آه‎آه از جور چرخ چنبری داد‎داد از دست ظلم روزگار از جفای این سپهر نیلگون جای دارد گر بگریم زارزار روز و شب چون شخص مسلولم بود دل غمین و رنگ زرد و تن نزار.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدای کتاب آمده و در پاورقی‎ها، به اختلاف نسخ اشاره شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.