مختصر تاريخ الدول (ترجمه)
مختصر تاريخ الدول، ترجمه فارسی کتاب «تاريخ مختصر الدول» اثر گرگوریوس ابوالفرج بن اهرون، معروف به ابن العبری (658ق/ 1286م) می‌باشد که به قلم عبدالمحمد آیتی، به نگارش درآمده است.
| مختصر تاريخ الدول | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن عبری، غریغوریوس بن هارون(نويسنده) آیتی، عبدالمحمد (مترجم) |
| ناشر | شرکت انتشارات علمي و فرهنگي |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-445-114-7 |
| موضوع | تاريخ جهان - متون قدیمی تا قرن 14
خاور ميانه - تاريخ کشورهاي اسلامی - تاريخ |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | D 17 /الف2م3 |
این اثر، کتابی است درباره تاریخ عمومی جهان، از آغاز تا زمان مؤلف که حاوی مطالبی مهم در تاریخ ایران باستان، اسماعیلیان، خوارزمشاهیان و مغول است. این کتاب را در اصل، مؤلف از کتاب مفصل خود که به زبان سریانی بوده، به عربی ترجمه و تلخیص کرده و در اواخر عمر در مراغه، به درخواست دوستان مسلمان خویش، مطالب ارزنده‌ای در تاریخ اسلام و مغول، از تاریخ جهان‌گشای جوینی، به آن افزوده است[۱].
مترجم، سعی فراوانی در رعایت اصل امانت در ترجمه نموده؛ بااین‌حال، ترجمه‌ای تقریبا روان، از متن، ارائه کرده است که البته لغات متکلف، عربی و به‌دور از ادبیات روز نیز در آن به چشم می‌خورد؛ به‌عنوان مثال:
- «رسولی نزد او فرستاد که بگوید سبب مماطله من جز این نیست»[۲].
- «چون حزقیا بیمار شد و خواست که رخت از جهان برکشد، سخت بگریست و مویه کرده، گفت...» [۳].
- «ای پادشاه جاوید بزی» [۴].
و...
در متن کتاب، نام‌های خلفا و ملوک، به‌صورت کامل نیامده و مؤلف گاه به لقب و گاه به کنیه بسنده کرده است؛ لذا مترجم این بخش را بر مبنای کتاب «طبقات سلاطین اسلام»، تألیف استانلی لین پول، ترجمه شادروان عباس اقبال و کتاب «معجم الأنساب» تألیف زامباور، ترجمه زکی محمد حسن بک و حسن احمد محمود، افزوده است [۵].
مترجم، تاریخ به خلافت و حکومت رسیدن خلفا و حکام را تحت عنوان «اضافات»، به انتهای کتاب افزوده است که عبارتند از:
- خلفای راشدین از سال 11 تا 40 قمری؛
- خلفای اموی از سال 41 تا 132ق؛
- خلفای عباسی از سال 132 تا 656ق؛
- بنی‌طولون از سال 254 تا 292ق؛
- اخشیدیان از سال 323 تا 358ق؛
- فاطمیان از سال 297 تا 567ق؛
- ایوبیان از سال 564 تا 648ق؛
- ممالیک بحری از سال 648 تا 792ق؛
- بنی‌حمدان از سال 317 تا 394ق؛
- سلجوقیان بزرگ از سال 429 تا 552ق؛
- سلجوقیان روم از سال 470 تا 700ق؛
- سلجوقیان عراق؛
- سلجوقیان شام؛
- سامانیان از سال 204 تا 389ق؛
- خوارزمشاهیان از 470 تا 628ق؛
- آل‌بویه از سال 320 تا 447ق؛
- خاندان زنگی و بنی‌ارتق[۶].
خاندان قره نیز به‌صورت نمودار تشریح شده است [۷].
فهرست مطالب، در ابتدا و یادداشت‌های مترجم، در قالب پی‌نوشت‌های دولت اول تا دهم، به‌همراه فهرست نام‌های افراد، مکان‌ها و کتاب‌های مذکور در متن، در انتهای کتاب آمده است. در این یادداشت‌ها، با استفاده از منابع معتبری همچون فرهنگ لغات و دایرة‌المعارف‌هایی مانند فرهنگ معین، غیاث اللغات و دایرةالمعارف فارسی و... به توضیح و تشریح برخی از کلمات متن پرداخته شده است[۸].
جا داشت مترجم مقدمه‌ای را به کتاب می‌افزود و پیرامون شیوه ترجمه و منابع مورد استفاده خود، توضیحاتی را ارائه می‌نمود.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- قدرت دیزجی، مهرداد، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حدادعادل (1377)، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج6، ص249.
- مظفرزاده، زهرا، «تاریخ‌نویسی در اسلام و تألیفات عربی درباره تاریخ و فرهنگ ایران از باستان»، برگرفته از پایگاه اینترنتی دانشجویان تاریخ دانشگاه خوارزمی، تاریخ: جمعه، 20 اردیبهشت 1392، به آدرس اینترنتی: