دیوان خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی

دیوان خواجه شمس‎الدین محمد حافظ شیرازی، مشتمل بر غزلیات، مقطعات و رباعیات شاعر و غزل‎سرای سده هشتم هجری شمس‎الدین حافظ شیرازی (متوفی 792ق) است. این نسخه از جمله نسخه‎های قدیمی دیوان حافظ است که به قلم یحیی قریب تصحیح شده است.

‏دیوان خواجه شمس‎الدین محمد حافظ شیرازی
دیوان خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی
پدیدآورانحافظ، شمس‌‌الدين محمد (نويسنده) قريب، يحيي (گردآورنده)
عنوان‌های دیگرديوان
ناشرصفي عليشاه
مکان نشرايران - تهران
سال نشرمجلد1: 1356ش ,
موضوعشعر فارسي - قرن 8ق.
زبانفارسي
تعداد جلد1
کد کنگره
‏‏PIR‎‏ ‎‏5424‎‏ ‎‏1356

قریب، نیاز به تصحیح دیوان حافظ را این‎گونه توضیح داده است: «در این سال‎های اخیر با دست یافتن به نسخ کهن و معتبر در جهت شناخت و به ‎دست دادن متن درست و صحیحی از اشعار خواجه حافظ غزل‎سرای نامور و شیرین‎سخن ایران کوشش‎های بسزا و مساعی جمیله به عمل آمده و گام‎هایی در این راه برداشته شده و ما را به متن صحیح و اصیل دیوان این شاعر بزرگوار نزدیک‎تر ساخته است. بااین‎همه باز مشکلات و موراد تحریف‎شده و مشکوک و مبهم در نسخه‎های دیوان وجود دارد که نیازمند تدقیق و تعمق و تحقیق است و باید به استعانت نسخ اصیل‎تر به حل آن مشکلات اقدام و رفع ابهام شود؛ زیرا داشتن متنی مصحح و منقح از دیوان، حائز اهمیت فراوان است و به درک مفاهیم و معانی اشعار کمک شایان می‎کند؛ لذا این بنده با وجود بضاعت مزجات ادبی برای آنکه سهم کوچکی از این کوشش‎ها داشته باشد، به کمک نسخه‎ای که شرح مختصات آن در ذیل بیاید، به تصحیح دیوان حافظ و چاپ انتقادی از آن همت گماشت»[۱]‏.

سپس مختصات نسخه مورد استفاده و نسخه اساس را ذکر کرده است. وی در رابطه با نسخه اساس می‎نویسد: «نسخه اساس ما نسبت به سایر نسخ امتیازات خاص و عمده‎ای دارد و به کمک آن بسیاری از مشکلات و موارد تحریف‎شده و مشکوک حل و اصلاح شده که در پاورقی‎ها و یادداشت‎ها به آنها اشاره رفته است. در حدود 214 مورد از موارد اختلاف ضبط نسخه اساس با نسخه دیگر منحصر و مختص به همین نسخه است و در هیچ‎یک از نسخی که در دسترس و اختیار نگارنده است، به ‎آن‎گونه و صورت موجود نیست[۲]‏.

وی مطالب خود را مستند کرده و در دو ستون به اختلافات نسخه اساس و سایر نسخ اشاره کرده است[۳]‏.

مصحح در تصحیح دیوان، نسخه اساس را اصل قرار داده و آن را با نسخه‎های دیگر مقابله کرده و اختلاف نسخه‎ها را در پاورقی‎ها آورده است. وی حفظ اصل متن نسخه اساس را در همه‎ جا رعایت نموده است؛ مگر در پاره‎ای موارد که اشتباه و سهو کاتب برایش مسلم و واضح بوده و یا ضبط نسخ دیگر اصح و انسب بوده که در این‎گونه موارد ضبط سایر نسخ را اختیار کرده و ضبط نسخه اساس را در حواشی آورده است. وی در رابطه با اختلاف اشعار اساس با دیگر نسخه‎ها می‎نویسد: «چون نسخه اساس از حیث تعداد غزلیات و دیگر اشعار با نسخه قزوینی و ایاصوفیه اختلاف دارد، یعنی بعضی از غزلیات و رباعیات و مقطعات در نسخه ما هست و در این دو نسخه نیست و یا بالعکس، بنابراین در جایی ‎که غزل و یا رباعی و قطعه‎ای در نسخه اساس ما نبود، اگر در نسخه قزوینی و ایاصوفیه موجود بود، آنها را به متن دیوان افزودیم، ولی چناچه غزلی و یا رباعی و قطعه‎ای تنها در نسخه قزوینی وجود داشت، از نقل آن خودداری کردیم»[۴]‏.

در انتهای کتاب، واژه‎نامه، حواشی و تعلیقات، فهارس غزلیات، مقطعات، رباعیات، نام‎های کسان، اعلام جغرافیایی و قبایل و انساب، نام کتاب‎ها و جدول درست و نادرست ذکر شده است.

پانویس

  1. ر.ک: مقدمه، ص1
  2. ر.ک: همان، ص2
  3. ر.ک: همان، ص5-4
  4. ر.ک: همان، ص8

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.


وابسته‌ها