تاريخ إربل
«تاريخ اربل» يا «بناهة البلد الخامل لمن ورده من الأمائل» اثر ابن مستوفى، شرف‌الدين ابى البركات مبارک بن احمد لخمى اربلى (متوفى 673ق) به زبان عربى است. اكثر مطالب كتاب درباره تاريخ ادبا و ملوك اربل بوده و در آن به معرفى و شرح حال 337 تن از ادبا و ملوك اربل پرداخته شده است.
| تاریخ إربل | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صقار، سامی بن خماس (محقق) ابن مستوفی، مبارک بن احمد (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | نباهه البلد الخامل بمن ورده من الاماثل |
| ناشر | دار الرشيد للنشر |
| مکان نشر | عراق - |
| سال نشر | 1980 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | جنگ گوگمل، 331ق. م. - تاریخ جنگ گوگمل، 331ق. م. - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | DS 79/9 /الف2ت2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
اين اثر ناقص است و فقط دو جزء از اين كتاب كه مشتمل بر چهار فصل است به‌دست آمده است. جزء اول حاوى سه فصل و جزء دوم كتاب شامل فصل چهارم‌است.
گزارش محتوا
مطالب فصول چهارگانه كتاب به ترتيب عبارت است از:
در فصل اول كتاب مقدمه تحقيقى كتاب آمده است. سامى بن سيد خماس الصقار در اين بخش به معرفى مخطوطه كتاب، صحت نسبت آن به ابن مستوفى و شيوه تحقيقى كتاب پرداخته است.
فصل دوم كتاب، به ذكر صلحاء و اهل خير و منتسبين به آنها مربوط مى‌شود. اين بخش كه با شرح حال ابوالفتح محمد غزالى در سال 520ق شروع و به ابن مكبر به سال 640ق ختم شده است، به شرح حال و 337 نفر از علما بين اين دو تاريخ اختصاص دارد.
فصل سوم شامل حواشى و تعليقات نص كتاب است كه بر حسب مراتب تراجم كتاب نگارش شده است. اين فصل با يك خاتمه به پايان آمده است.
فصل چهارم كه در جزء دوم كتاب آمده است، تعليقات و حواشى است كه به حسب اوراق مخطوطه منظم شده است.
وضعيت كتاب
تنها نسخه خطى اين اثر در كتابخانه چستربيتى دوبلين به شماره 4098 موجود است. اين نسخه، جلد چهارم از تاريخ اربل است و ساير مجلدات آن مفقود است اما سامى صقّار (محقق اين اثر) معتقد است نسخه مذكور جلد دوم اين كتاب است كه به دست ما رسيده، نه جلد چهارم.
پژوهشگر اين اثر تعليقات و حواشى مفصلى بر متن آن نگاشته است.
فهارس پايانى كتاب شامل: آيات و اشارات قرآنى، احاديث، كتب، مواضع، اصحاب تراجم، اعلام، قوافى و بالاخره تصاوير و لوح‌هايى است كه در كتاب به آنها اشاره شده است.
منابع مقاله
1-مقدمه محقق و متن كتاب
2-دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، جلد 4، مدخل ابن مستوفى اربلى، صص 608-609.