الإفصاح في الإمامة
الإفصاح في الإمامة يكى از كتب شيخ مفيد است كه در موضوع امامت تألیف شده است.بنابر اشارۀ مؤلف در ابتداى كتاب، هرآنچه كه در موضوع امامت لازم بوده مفصلا بيان كرده است و اين موضوع مهم تا آن زمان به اين گستردگى مورد بررسى قرار نگرفته بود.از طرفى نياز مبرم به طرح موضوع امامت و اشكالات پيرامون آن و آراء و نظراتى كه در اين مورد، از تمام فرق اسلامى مانند معتزليها-حشويه‌ها و خوارج و...و بيان مى‌شد و جواب به آنها با استفاده از استدلالات محكم و ادله اربعه لازم بود.اهميت كتاب از آنجا بيشتر روشن مى‌شود كه شيخ مفيد قريب العصر با ائمه بوده.لذا اين كتاب در موضوع امامت منبع معتبر و غنى مى‌باشد.
| الإفصاح في الإمامة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قسم الدراسات الاسلامیة موسسة البعثة (محقق) مفید، محمد بن محمد (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | بنیاد بعثت، واحد تحقیقات اسلامی کنگره جهانی هزاره شیخ مفید(1372:قم) |
| ناشر | المؤتمر العالمي لألفية الشيخ المفيد |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1413 ق |
| چاپ | 2 |
| موضوع | اسلام - مجموعهها
اهل سنت - دفاعیهها و ردیهها کلام شیعه امامیه - قرن 5ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 4/6 /م613 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
گرچه از شيخ مفيد كتابهاى متعددى در علم كلام و حتى در بررسى بعضى از مسائل مربوط به امامت برجاى مانده است اما كتاب افصاح، جامع‌ترين و مفصل ترين كتاب او در بحث امامت مى‌باشد.تنها كتابى است كه تنها به مسألۀ امامت و آن هم به همۀ مسائل آن مى‌پردازد.شيوۀ مؤلف در اين كتاب بيشتر جدلى است، لذا حتى به قياس هم بر اثبات مسائل امامت استناد مى‌كند.
مؤلف سائل فرضى را تصور نموده است كه اشكالات متعددى در مسائل امامت دارد و به صورت فان قال اشكالات را مطرح و با قيل له جواب مى‌دهد.اين كتاب را شيخ مفيد در سال 373ق تأليف نموده است.
ساختار
گرچه كتاب از ساختار منظمى برخوردار نيست، اما مباحث آن را مى‌توان در يك مقدمه، 18 بخش،7 فصل و 7 مسأله دسته‌بندى كرد.مؤلف در مقدمه غرض از تألیف كتاب را كه همان توضيح و تحرير مسألۀ امامت است بيان مى‌كند و در بخش‌هاى متنوع، از موضوعات مربوط به قضيه امامت بحث مى‌كند از قبيل: تعريف امامت، شناخت امام، دليل بر وجوب معرفت امام، اجماع مسلمين بر امامت على(ع) اجماع بر وجود امام بعد از نبى(ص)، افضليت على(ع) در نزد خدا و رسول(ص) او، فساد امامت مفضول بر فاضل، اجماع بر فضايل على(ع)، علت ندادن حق على(ع)، عدم اقرار مهاجر و انصار بر تقدم ابوبكر، علت سكوت امیرالمؤمنین(ع) بر خلفاء قبل از خودش، عدم اجماع امت بر امامت ابوبكر و...
در فصل اول مؤلف سه موضوع را مورد بررسى قرار مى‌دهد:1-ادعاى تنزيه اهل سقيفه از خطا 2-مسائل مربوط به روز احد 3-تفسير حديث عشره.در فصل بعد به مواردى مى‌پردازد از قبيل:عدم دلالت السابقون اول در آيه مباركه بر ابوبكر و اصحاب بيعت شجره.
در فصل بعد مؤلف از مباحثى نظير اثبات امامت امیرالمؤمنین از آيه«قل للمخالفين من الاعراب»، كافر بودن محارب با امیرالمؤمنین(ع) و در فصل بعد از مواردى نظير ردّ ادعاى امامت ابى‌بكر با توجه به آيه«من يرتد منكم عن دينه»و اثبات امامت امیرالمؤمنین(ع) از اين آيه بحث مى‌كند.مؤلف در فصل بعد استدلال بر فضل ابوبكر به آيۀ«محمد رسول‌الله و الذين معه اشداء على الكفار رحماء بينهم»را رد كرده و در فصل بعد نزول آيه«و الذى جاء بالصدق و صدق به»را در مورد ابى‌بكر قبول نمى‌كند.بلكه او اثبات مى‌كند نزول اين آيه در مورد امير مومنان على(ع) مى‌باشد.
شيخ مفيد در مسائل كتاب به موضوعات مختلفى از قبيل:آيات قرآنى در اثبات امامت على(ع) و رد امامت ابى‌بكر مى‌پردازد و در فصل آخر از نتايج فاجعه‌بار تقدم ديگر خلفاء بر امیرالمؤمنین على(ع)سخن مى‌گويد.
ویژگی‌هاى كتاب
- طرح مباحث به صورت پرسش و پاسخ يكى از شيوه‌هاى نقد و بررسى آراى مخالفين مى‌باشد.
- مؤلف از اين شيوه كمال استفاده را كرده است و بحثهاى دقيق و جذابى پيرامون امامت در قالب پرسش و پاسخ بيان مى‌كند.
- جامعيت كتاب در مبحث امامت: گرچه از شيخ مفيد هم در زمينه امامت و هم ديگر مسائل كلام رسائل متعددى باقى مانده است، مانند رساله‌اى در معنى مولى، النكت في مقدمات الاصول في علم الكلام و...اما اين كتاب تمام زواياى مخفى موضوع مهم امامت را روشن و تبيين مى‌كند و اكثر مسائل قضيۀ امامت مورد بررسى قرار مى‌گيرد.
- استدلال بر وجوب معرفت امام: مؤلف در آغاز كتاب استدلال مختصرى مبتنى بر چهار دليل قرآن، حديث، اجماع و عقل، بر ضرورت معرفت امام به اين صورت آورده‌است، اما در قرآن آمده است كه«يا ايها الذين آمنوا اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و اولى الامر منكم».خداوند معرفت ائمه را از آن جهت واجب كرد كه فرمانبردارى ايشان را واجب ساخت، همان‌گونه كه شناختن خود و شناختن پيامبرش را واجب كرده است و يا در جاى ديگر خداوند مى‌فرمايد«يوم ندعو كل اناس بامامهم فمن اوتى كتابه بيمينه فاولئك يقرءون كتابهم و لا يظلمون فتيلا»؛روزى كه بخوانيم از هردسته به امام ايشان پس كسانى كه نامه آنان به دست راستشان داده شود نامه خود را بخوانند و به اندازه تار ميان هسته خرما بر ايشان ستم نخواهد شد.[1] و اين درست نيست كه كسى به چيزى خوانده شود كه دانستن و شناختن آن بر وى واجب نباشد و به دنبال آن مؤلف در خصوص دليل دوم چنين مى‌گويد:و اما از جهت خبر بايد بگوييم كه اين حديث از پيغمبر(ص) به تواتر به ما رسيده است كه گفت هركس بميرد و امام زمان خود را نشناسد همچون كسى است كه بر جاهليت مرده باشد.اين حديث صراحت دارد بر اينكه جاهل بودن نسبت به امام سبب بيرون رفتن از اسلام است و در مورد دليل سوم، مؤلف چنين گفته است:اما در مورد اجماع بايد بگوييم كه اختلافى ميان اهل اسلام در اين مسئله نيست كه شناختن ائمۀ مسلمانان بر همگان واجب است، همچون واجب بودن بيشتر فرايض دينى.و اين يك استناد جدلى به اجماع كسانى است كه مسلمان خوانده شده‌اند.مؤلف استدلال را بر پايۀ اجماع عام همه اهل اسلام قرار داده است.حتى كسانى كه در استدلال قبل، آنان را خارج شده از دين معرفى كرده بود، كسانى كه نمى‌دانند امام بر حق زمان ايشان چه كسى است، در اين مورد دليل سخن مؤلف چنين است:و اما از جهت عقل و تجربه ما دريافته‌ايم كه مردمان در امور شرعى وابسته به ائمه‌اند و اين وابستگى مقتضى آن است كه به تحقيق امامان خود را بشناسند، اگر چنين نباشد آنچه بدان مكلف شده‌اند همچون تسليم در برابر ايشان در گرفتن حقوق از ايشان، مراجعه به ايشان در هنگام ضرورت و نيازمندى به وجود ايشان براى بر پا داشتن واجبات همچون نماز و زكات-حج-جهاد تكليفى بيش از اندازۀ توانايى مى‌شود و اين تكليف بما لا يطاق و محال مى‌باشد.
پس معلوم مى‌شود كه خدا شناختن ائمه را بر ما واجب ساخته و راه رسيدن به ايشان را به ما نموده است.حاصل از اين ادله اربعه (عقل و سنت و اجماع و كتاب) اين مى‌شود كه اگر خداوند تبارك و تعالى به چيزى فرمان دهد كه شناخت آن محال باشد و بندگان قادر بر عمل به آن نباشند، خوب چنين فعل و چنين امر و فرمانى از طرف خداوند تبارك و تعالى صحيح نمى‌باشد و سبب ستم به بندگان مى‌شود و خداوند تبارك و تعالى هرگز چنين امرى را صادر نمى‌كند.
نسخه‌شناسى
اين كتاب براى اولين‌بار در نجف اشرف، توسط المطبعة الحيدرية در سال 1368 ه.ق و بار ديگر در سال 1369 ه.ق در 136 صفحه به چاپ رسيده است.براى مرحله سوم در تهران توسط دار الكتب الاسلامية در سال 1392 ه.ق مطابق با 1350 ه.ش منتشر شد و در سال 1412 ه.ق در قم توسط موسسه البعثة به چاپ رسيد.نسخه حاضر در بيروت توسط دار المفيد در سال 1414 ه.ق به چاپ رسيد و طبع‌هاى ديگر آن در قم توسط موسسة البعثه در سال 1414 و مؤتمر الشيخ المفيد در سال 1413 از روى نسخۀ حاضر افست شده است.
اين نسخه در 288 صفحه و با تحقيق موسسه البعثة در جلد 8 از سلسله مؤلفات شيخ مفيد همراه رساله‌هاى اقسام المولى في اللسان، رسالة في معنى المولى و شرح المنام به چاپ رسيده است.
نسخۀ حاضر شامل مقدمه‌اى كوتاه از طرف موسسۀ بعثت در معرفى مؤلف و كتاب و چگونگى تحقيق مى‌باشد.
فهرست‌هائى كه در اين كتاب وجود دارند عبارتند از: فهرست آيات قرانى، فهرست احاديث، فهرست اعلام، فهرست كتب، فهرست اشعار، فهرست بلدان، فهرست ايام، فهرست فرق و مذاهب و قبايل و اقوام، فهرست مصادر و مراجع، فهرست محتويات كتاب.
(1)-بنى اسرائيل71/