تاريخ الفقه الجعفري

«تاريخ الفقه الجعفرى»، اثر هاشم معروف حسنى، از كتب مرجع و معتبر معاصر در شناسايى ادوار و مراحل تشريع و تحولات اجتهاد و مكاتب مجتهدان امامى است و با مقدمه‌اى مختصر به قلم محمد جواد مغنيه، در تبيين مفهوم فقه و تفاوت آن با تاريخ و اشاره به اهميت تاريخ فقه و ارزش كار مؤلف در حدود 320 صفحه و 4 فصل تنظيم و تدوين يافته است.

تاریخ الفقه الجعفري
تاريخ الفقه الجعفري
پدیدآورانمغنیه، محمدجواد (مقدمه‌نويس) حسنی، هاشم معروف (نويسنده)
عنوان‌های دیگرعرض و دراسه
ناشردار الکتاب الإسلامي
مکان نشرقم - ایران
سال نشر1411 ق
چاپ1
موضوعفقه جعفری - تاریخ
زبانعربی
تعداد جلد1
کد کنگره
‏BP‎‏ ‎‏148‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏5‎‏ت‎‏2‎‏

انگيزه تأليف

شناساندن نخستين تشريعات و مقاصد قانون‌گذارى اسلامى، به طور اجمالى در دو عنوان عبادات و معاملات با استفاده از مصادر اوليه.

ساختار

منبع اصلى نويسنده، آيات قرآن كريم و تأمل در روابط، مناسبات و معانى عميق و حقيقى آنها براى استخراج نظام فقهى اسلام و شيعه و سپس تأمل در تاريخ شكل‌گيرى مذهب شيعه است. بنابراين روش نويسنده روش و روى‌كردى تاريخى و معطوف به قرآن است و ارجاعات او عموماًبه كتب تاريخ فقه و تاريخ اصول فقه مى‌باشد و به متون و مجامع فقهى و حديثى استنادى صورت نمى‌گيرد. نويسنده، از آثار علماى معاصر شيعه و اهل سنت؛ مانند محمد ابوزهره، محمد جواد مغنيه، سيد حسن صدر، عبدالحسين شرف‌الدين، محسن امينى و عبدالفتاح عبدالمقصود بهره مى‌برد.

گزارش محتوا

در فصل اول از نياز انسان به شريعت مقدمه‌اى براى استدلال بر ضرورت آن ارائه شده است. اين مقدمه بر تنوع و گستردگى نيازهاى انسان و ناتوانى و نادانى عموم بشر نسبت به همه امور و مصالح و مفاسد مسائل مى‌باشد و همين موضوع، نياز به مصدر و منبعى معصوم و قادر مطلق و دانا كه باطن امور و كنه حقايق برايش روشن است را براى انسان ضرورى مى‌سازد. اين منبع معصوم، وحى است و قرآن كريم محصول اين وحى است. نويسنده، سپس مشخصات كلى نظام معرفتى عقيدتى اسلام و اهميت توحيد، معاد و سپس عبادات شرعى را از چشم‌انداز آيات قرآنى بررسى كرده است. قرآن، اسلوب ويژه‌اى در دعوت به توحيد دارد. در آيات قرآن همواره فطرت و سرشت انسان‌ها مخاطب قرار مى‌گيرند. وى سپس نمونه‌هايى از آيات توحيدى قرآن و برخى از استدلال‌ها و براهين قرآنى در اثبات معاد و قيامت را آورده است. نويسنده، سپس با بررسى عبارات و مضامين قرآنى به اين نتيجه رسيده كه تشريع در قرآن به يك روش و اسلوب طرح نشده، بلكه شكل‌هاى مختلفى براى طرح موضوع و بيان احكام مد نظر شارع مقدس بوده، از جمله گاهى از صيغه مضارع براى انجام خواسته شارع ياد شده؛ مانند ان الله يأمركم بالعدل و الاحسان گاهى هم با خبر دادن از چيزى كه بر مردم نوشته شده با عبارت كتب عليكم ياد گرديده. همان طور كه صيغه‌هاى طلب در قرآن متنوع و متكثرند، هم‌چنين وسايل و صيغه‌هاى ترك افعال و نهى هم تكثر اسلوبى دارند، سپس از نظام عبادى قرآن و اهميتى كه قرآن به تصحيح رابطه فرد با پروردگار مى‌دهد بحث شده و تأكيد شده كه اين موضوع بر بقيه نظام‌ها و دستورات و مناسبات تقدم و اولويت دارد. نويسنده، گزيده‌اى از معارف قرآنى راجع به تشريع نماز، اوقات نماز، نمازهاى واجب، تشريع روزه و حج و ماليات زكات و نظام صدقات را بررسى و تحليل كرده است. در بعد اجتماعى و مناسبات و معاملات ميان افراد هم تشريع قرآنى نظام مشخص و متمايزى دارد؛ نويسنده، به اختصار از ويژگى‌هاى تشريع قرآنى در بعد اجتماعى و مرتبط با دفاع، زن، نظام ازدواج، تعداد زوجات، طلاق، رجوع در طلاق و طلاق سه‌گانه با يك لفظ، حجاب، ارث، احكام عقود و معاملات و جزييات و مجازات‌هاى قرآنى بحث كرده است. فصل دوم به بررسى وضعيت سياسى بعد از وفات پيامبر و تعريف شيعه به مواليان و دوست‌داران اهل‌بيت اختصاص يافته و منشأ پيدايش شيعه تحقيق شده است. در فصل سوم از ادوار تشريع و مراحل مختلف آن و مشخصات هر كدام از اين مراحل سخن رفته و به شكل‌گيرى اصول فقه، نقش قياس، منبع تدوين حديث و فقه در تشيع و اجتهاد اسلامى اشاره شده است و نقش اهل‌بيت و پيروان آنها در توسعه اجتهاد و تكامل تشريع اسلامى و مناسبات آنها با صحابه و تابعين بررسى شده است. در اين فصل، بحثى قابل توجه به تبيين ادله احكام و مبانى فقهى شيعه در زمان صحابه اختصاص يافته است. در فصل چهارم، علاوه بر بررسى اوضاع سياسى از شكل‌گيرى مبانى اجتهادى شيعه و تدوين حديث و فقه و ادله فقهى و مؤلفان و متون اوليه فقهى شيعه در عهد تابعين بحث شده است.