موسوی تبریزی، محمد بن عبدالکریم
سيد محمد بن عبدالكريم موسوى تبريزى مشهور به «مولانا» و «حاجى مولانا» در اول ربيع‌الاول 1294ق مصادف با 27 اسفند ماه 1255ش در شهر تبريز متولد شد. نسب شريف اين خاندان، به امام موسى كاظم(ع) مى‌رسد.
| نام | موسوی تبریزی، محمد بن عبدالکریم |
|---|---|
| نام های دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 1363 ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE645AUTHORCODE |
پدرش، عالم فاضل و فقيد وارسته، حاج مير عبدالكريم، مشهور به «مؤتمن الشريعه» از عالمان نام‌آوران ديار و داراى خطى زيبا و طبعى روان بود. و در تبريز دار فانى را وداع گفت.
مولانا در تبريز مشغول به تحصيل شد. در جوانى وارد حوزه علميه گرديد و از محضر بزرگان علم و فقاهت همچون، حاج ملا على عليارى بهره برد. هنوز هيجده بهار از عمرش سپرى نشده بود، كه در بيستم ربيع الثانى 1312ق به همراه پدرش، براى ادامه تحصيل به نجف اشرف هجرت نمود و تا سال 1321ق در آن ديار سكنى گزيد.
وى بعد از ورود به حوزه نجف اشرف دروس فقه و اصول را از محضر استادنى بهره برد كه عبارتند از:
- ملا محمد على نخجوانى
- آقا سيد آقا قزوينى
- آقا رضا تبريزى
- ملا محمد فاضل شربيانى
- ملا محمد كاظم خراسانى
- شيخ هادى تهرانى
- شيخ فتح‌الله شيخ الشريعه اصفهانى
- شيخ محمدحسن ممقانى
- ميرزا محمدباقراصتهباناتى
مولانا در كنار تحصيل سطوح عاليه، منطق، فلسفه و كلام را پيش استادانى همچون: حاج ميرزا احمد آشتيانى، سيد اسدالله فرقانى و آقا مير حيدر ايروانى آموخت. ايشان در اثر هوش سرشار و علاقه وافر به كسب علوم آل محمد(ص) و فقه به درجه اجتهاد رسيد و از استادان خويش اجازه اجتهاد و روايى گرفت. وى در دوران نه سال اقامتش در نجف، با همه قشرهاى مردم به‌ويژه با فرهيختگان دين به خوبى رفتار مى‌كرد و به خوش خلقى معروف بود او از روى عشق و علاقه‌اى كه به دانشمندان مذهبى نشان مى‌داد، آنان را با لفظ «مولانا» مورد خطاب قرار مى‌داد و كم كم در اثر كثرت استعمال اين لفظ به «مولانا» معروف گرديد.
مولانا در دوره اقامت نه ساله در نجف اشرف، موفق به دريافت اجازات اجتهادى و روايى از استادان مسلم نجف اشرف گرديد. مشايخ روايتى ايشان عبارتند از:
- حاج ميرزا حسين نورى
- حاج سيد اسماعيل صدر
- شيخ الشريعه اصفهانى
- آخوند ملا محمد على نخجوانى نجفى
مولانا براى عده اى از عالمان فاضل آذربايجان، از جمله آیت‌الله مرعشى نجفى، اجازه روايى صادر فرمود.
ايشان در سال 1321ق به زادگاه خويش مراجعت نمود و مشغول تدريس فقه جعفرى و ترويج احكام شريعت نبوى و تأليف و تصنيف گرديد.
مكتب علمى مولانا، پرورش دهنده دانشورانى چون علامه محقق حاج شيخ عبدالحسين امينى است. ايشان در طول چهل سال تدريس، شاگردان فرزانه‌اى پرورش داد كه در اين جا از آنان ياد مى‌كنيم.
- علامه، حاج شيخ عبدالحسين امينى
- حاج سيد مرتضى ايروانى
- حاج شيخ محمد على توحيدى
- حاج ميرزا عباسعلى توكلى
- حاج ميرزا حسن تيلى تبريزى
- حاج سيد محمد توتونچى
- حاج سيد هادى خسروشاهى
- حاج ميرزا محمد خيابانى، معروف به «بالا مجتهد»
- حاج ميرزا عباسقلى چرندابى
- حاج سيد ابراهيم دروازه‌اى
- حاج ميرزا محمد غروى توتونچى
- حاج سيد حسين قاضى طباطبايى
- حاج سيد مهدى كمارى
- حاج ميرزا عبدالرحيم مدرس تبريزى
- حاج سيد محمد على موسوى زرين
اولين درگيرى عالمان تبريز با حكومت رضاخانى، مربوط به بى‌عفتى سرلشكر آيرم در عاشوراى 1304ش است. همچنين در برابر سياست‌هاى غربى رضاخانى، روحانیت دست به قيام زدند و خواستار لغو سياست‌هاى ضد مذهبى رضاخانى شدند. فقيه مجاهد، مولانا، به اتفاق حضرات آيات، حاج ميرزا صادق آقا مجتهد تبريزى، حاج ميرزا ابوالحسن انگجى و حاج ميرزا باقر آقا قاضى طباطبايى با برنامه‌هاى ضد دينى رضاخان مخالفت نمود. رژيم در برابر مخالفت علما چاره‌اى جز تبعيد آن‌ها نديد، بنابراين مولانا را به همراه حاج ميرزا صادق آقا مجتهد و حاج ميرزا ابوالحسن انگجى به كردستان تبعيد كرد. تبعيد علما در تاريكى شب و در 3 جمادى الاولى 1347ق، برابر با 2 آذرماه 1307 به وقوع پيوست.
مولانا، پس از 77روز تبعيد سرانجام در 13 رجب 1347ق از تبعيد خلاصى يافت و در بيستم رجب همان سال وارد تبريز گرديد.
سرانجام اين عالم ربانى، سيد محمد مولانا پس از 69سال عمر با بركت در شب جمعه 18 جمادى الاولى 1363ق برابر با 21 ارديبهشت 1323 زندگى را بدرود گفت. با انتشار خبر رحلت جانسوز مرجع تقليد شيعه، مردم خوب آذربايجان و تبريز بازار را تعطيل كرده و در مساجد و حسينيه‌ها به سوگ نشستند.
پيكر مطهر او پس از غسل، تكفين و اقامه نماز، بر دوش مردم تبريز تشييع، و در زادگاهش به صورت موقت دفن گرديد. جسد پاكش پس از مدتى به نجف اشرف منتقل و در جوار مرقد مطهر جد بزرگوارش، حضرت على بن ابى‌طالب(ع)، به خاک سپرده شد.
آثار
- اثنا عشره مسأله مهمه
- الاجتهاد و التقليد
- احكام الوصيه
- ارشاد الانام فى اثبات النبوه العامه و الخاصه
- الاستصحاب
- براهين الحق فى عده رسائل اصوليه و فقهيه
- تداخل الاغسال
- التفسير الوجيز
- حاشيه شرح الباب الحادى عشر
- حاشيه شوارق الالهام فى الكلام
- حاشيه فرائد الاصول
- حاشيه على مباحث الالفاظ من الفصول
- حاشيه قوانين الاصول
- حكم الاستطراق
- السحر و العلوم الخمسه المخفيه
- شرح تشريح الافلاك
- طريح الهدايه فى علم الدرايه
- الطرق بين الحق و الحكم
- الفوائد الاربع عشره فى المسائل الكلاميه و الحكميه