الجمل و العقود في العبادات
الجمل و العقود في العبادات، يكى از آثار موجز و مختصر جناب شيخ طوسى(ره) در فقه فتوايى است كه آن را بعد از آثارى چون نهاية، بعد از سال 415 ق، تأليف نموده است.
| الجمل و العقود فی العبادات | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | طوسی، محمد بن حسن (نويسنده) واعظ زاده خراسانی، محمد (محقق) |
| ناشر | موسسه نشر دانشگاه مشهد |
| مکان نشر | مشهد مقدس - ایران |
| سال نشر | 1387 ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
اين كتاب همواره مورد عنايت فقها و دانشمندان بوده است و آقاى محمد واعظ‌زاده خراسانى، اقدام به ترجمه و توضيح بعضى از عبارات آن نموده است.
از آن‌جايى كه اصل كتاب قبلا كتاب شناسى شده و در برنامه موجود مى‌باشد، فلذا ما در اين‌جا تنها به بخشى از موارد لازم كه توسط مترجم تبيين گرديده، مى‌پردازيم.
مترجم، كتاب را در سال 1346 ش، مطابق با 1387 ق، به گونه‌اى سليس و روان ترجمه كرده است.
ساختار
شيخ طوسى كتاب را در پنج بخش صلات، زكات، صوم، حج و جهاد تدوين كرده است كه خود صلات در دو بخش مقدمات نماز؛ يعنى طهارت، وقت، قبله، تعداد ركعات، ستر عورت، لباس و مكان نمازگزار، طهارت بدن و طهارت محل سجده و مقارنات نماز؛ يعنى قيام، نيت، تكبيرة الاحرام، قرائت، ركوع و سجود مى‌باشد.
كتاب زكات هم به پنج بخش تقسيم مى‌شود كه عبارتند از:
- چيزهايى كه پرداخت زكاتشان واجب است.
- افرادى كه زكات برايشان واجب است.
- نصاب زكات.
- زمان پرداخت زكات.
- مستحقين زكات.
پنج بخش كتاب صوم هم عبارتند از:
- مفطرات.
- اقسام روزه.
- حكم روزه مريض و ديگر افرادى كه توان روزه گرفتن ندارند.
- روزه مسافر.
- اعتكاف و احكام آن.
در كتاب حج نيز به يازده مبحث رسيدگى شده است: وجوب حج و كيفيت و شرايطش، اقسام حج، افعال حج، كيفيت و شرايط احرام، طواف و احكام آن، سعى، احرام، وقوف در عرفات و مشعر و...
چهار فصل نيز در كتاب جهاد وجود دارد كه عبارتند از:
- اصناف كفارى كه بايد با آنها جهاد كرد.
- احكام اهل بغى.
- امر به معروف و نهى از منكر.
- غنيمت جنگى و چگونگى تقسيم آن.
گزارش محتوا
همان‌گونه كه ملاحظه مى‌شود، شيخ، مبحث طهارت را كه در كتب فقهى جداگانه مطرح مى‌گردد، در ذيل بحث صلات آورده و امر به معروف و نهى از منكر را هم در ذيل جهاد ذكر كرده است.
از ديگر كارهاى خاص وى در اين كتاب، آوردن مبحث نماز ميت در ذيل مباحث صلات است كه در كتب متداول فقهى در ذيل مباحث طهارت مطرح مى‌گردد.
از جمله مطالب مذكوره توسط مترجم، اشاره‌اى است به نام كسى كه درخواست تأليف چنين كتابى را از شيخ داشته و او كسى نيست جز قاضى عبدالعزيز بن براج متوفى 481 ق، كه نماينده شيخ در طرابلس بوده است. مترجم در ذيل بحث مستحبات تطهير از بول و غائط كه اولين آنها دعا خواندن هنگام ورود و خروج از مستراح است، دعاهاى منصوصه را آورده و در مستحبات وضو كه اولين آنها شستن دست‌ها قبل از وارد كردنشان در آب است، مى‌نويسد: آنچه از روايات استفاده مى‌شود اين است كه در صدر اسلام، مردم از حوض وضو نمى‌گرفتند، بلكه آب را در ظرف تميزى ريخته و با مشت از آن آب برداشته و وضو مى‌گرفتند كه شستن دست‌ها قبل از وارد كردن در ظرف از اين باب مى‌باشد. ايشان به دعاهاى وضو هم كه شيخ فقط عنوان كليش را ذكر كرده، اشاره‌اى كامل دارد.
از مواردى هم كه مترجم از آثار خود شيخ استفاده كرده و در پاورقى كتاب بدانها اشاره دارد به چند نمونه اشاره مى‌نماييم: در مبحث استحاضه، در ذيل كلمه خون به نقل از كتاب نهايه شيخ مى‌نويسد: خون استحاضه زرد رنگ و سرد است و زردى خون در ايام حيض، حيض و در ايام پاكى، پاكى است و مستحاضه زنى است كه با اين اوصاف خون ببيند يا اينكه عدد ايام حيض بر او بگذرد.
در ذيل غسل ميت به نقل از نهايه مى‌نويسد: شيخ در نهايه به پيروى از روايات در ميان احكام يك ترتيب طبيعى را مراعات نموده و اعمالى را كه قاعدتا قبل از غسل واقع مى‌شوند، پيش از آن ذكر كرده است؛ از قبيل آداب احتضار و كيفيت برداشتن جنازه و تهيه كفن و حنوط و... آن‌گاه به شرح غسل و ساير مسائل و احكام ميت پرداخته است.
همان‌گونه كه ملاحظه گرديد مترجم به غير از ترجمه متن كتاب، در پاورقى‌ها اشارات مفصلى به نكات لازم دارد كه به نوعى مى‌توان آن را ترجمه و توضيح به حساب آورد.