طب اکبری (مقدمه محمدمهدی اصفهانی)
طب اكبرى» يا «طب الاكبر، دوره‌اى كامل در علم الامراض و شناخت و درمان بيمارى‌هاست. حكيم ارزانى، اين اثر را به‌عنوان ترجمه‌اى از كتاب ارزشمند و مشهور «شرح الاسباب و العلامات» تأليف شيخ برهان‌الدين نفيس بن عوض کرمانى، با حذف زوائد آن و افزودن فوائد و نكات مفيد فراوان، نگاشته است.
| طب اکبری | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شاه ارزانی، محمد اکبر بن محمد (نويسنده) اصفهانی، محمدمهدی (مقدمه نويس) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب طب اکبری |
| ناشر | دانشگاه علوم پزشکی ايران، موسسه مطالعات تاريخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1384 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی اسلامی پزشکی سنتی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | R 128/3 /ک4 ش4041 |
مؤلف، انگيزه‌اش را از تأليف اثر چنين بيان مى‌كند: «اين منزوى زاويه خمول، بعد از تصحيح عقايد دينيه و اكتساب علوم متداوله يقينيه، چون از علم ابدان نيز بهره يافت و بر علو شأن اين فن عالى كه علمى است بس شريف و فنى بس لطيف و كدام شرافت به از اين باشد كه موضوعش بدن انسانى است كه مصداق مصدوقه «و لقد كرمنا بنى آدم» اوست، آگاهى حاصل نموده شد، نيز طبيعت در مساحت اين هنر جولان فرموده، خواست كه در اين دير نيست هست‌نما نسخه جامع الفوايد ترتيب دهد. بعد از ملاحظه كتب طبيه و صحف حكميه، به ظهور آمد كه هرچند در رسايل معتبره هذا الفن، اسباب و علامات امراض مع الكليات مذكور است، ليكن چنانچه [چنان‌كه] در كتاب فيض انتساب «شرح اسباب و علامات و معالجات» مستوفى مسطور گرديده، در غير آن نيست؛ بناء عليه در خاطر حقير ريخت كه اگر آن مجموعه كثير النفع كه در كمال متانت و اعتبار است جهت عموم افاده و استفاده به لسان فارسى از زبان عربى مترجم ساخته شود و با ملاحظه اينكه ترك بعضى دلايل زوايد، اولى و انسب است و فوايد ديگر كه ايراد آنها در بعضى، از قبيل لوازم باشد؛ از قانون و حاوى و اقسرائى و سديدى و موجز و ذخيره و كفايه مجاهديه و غير آن مندرج نموده آيد، احسن و اليق است».
ساختار
كتاب، مشتمل بر 27 باب است كه 12 باب آن، در جلد اول و بقيه در جلد دوم گنجانده شده است و هر بابى، خود داراى چندين فصل است. فصول نيز گاه به اجزاى كوچك‌ترى تقسيم مى‌شود.
مباحث، ترتيب آنها و شيوه بحث، مطابق كتاب «شرح الاسباب و العلامات» مى‌باشد.
گزارش محتوا
باب اول، با بررسى امراض سر شروع مى‌شود و سپس در ابواب بعدى، امراض هر عضو بررسى مى‌گردد و در بيست و شش باب، امراض سر تا ناخن مطرح مى‌شود. باب بيست و هفتم نيز به بررسى امراض متفرقه (سوختگى‌ها، گزيدگى‌ها، مسموميت‌ها و...) اختصاص دارد.
هرچند اين اثر بيشتر با عنوان «ترجمه شرح الاسباب و العلامات» شناخته مى‌شود و تلقى بسيارى از دانشجويان طب سنتى و حتى برخى از اساتيد، اين است كه اين كتاب، تلخيص كتاب «شرح الاسباب و العلامات» است، ولى با مقارنه بين طب اكبرى و «شرح الاسباب و العلامات» اين نكته به‌خوبى معلوم مى‌شود كه طب اكبرى تنها يك ترجمه صرف نيست، بلكه - چنان‌كه حكيم ارزانى در مقدمه اين اثر گفته - در اين اثر، از سويى بسيارى از مطالبى كه ذكر آنها خالى از فائده است، حذف شده و از سويى ديگر، فوائد بسيارى كه جاى خالى آنها در اصل كتاب حس مى‌شده، در جاى جاى كتاب گنجانده شده است، بلكه حتى در بسيارى از موارد حكيم ارزانى سرفصل‌هاى جديدى را در كتاب گشوده و مباحث تازه‌اى را مطرح نموده است و نيز هر جا مطلبى داراى پيچيدگى و اغماض بوده، به‌صورت واضح شرح كرده است.
وضعيت كتاب
اين كتاب به سبب شهرت و جامعيت آن چندين بار در ايران و هند به چاپ رسيده است. همچنين اين اثر به اردو نيز ترجمه شده و در پاكستان چاپ و منتشر شده است.
چاپ مورد استفاده ما، نسخه تصحيح‌شده اين اثر به همت مؤسسه احياء طب طبيعى است كه در سال 1387ش و در دو جلد چاپ و منتشر شده است.
تصحيح اين اثر، بر اساس سه نسخه فارسى و يك نسخه ترجمه آن به زبان اردو صورت پذيرفته است.
علاوه بر تصحيح متن كتاب، اين كتاب داراى پاورقى‌هايى نسبتاً مفصل است.
بعضى از پاورقى‌ها به توضيحات و ترجمه عبارت‌هاى عربى متن اختصاص يافته و در بعضى ديگر به معادل لاتين بيمارى‌ها اشاره شده است.
در آخر جلد دوم نيز فهرست لغات و مصطلحات طبى، فهرست تركيبات دارويى، فهرست اعلام، اماكن، ابزارها، كتب و اوزان و مقادير آمده است.