تفسير فرات الكوفي
تفسير فرات الكوفي اثر ابوالقاسم، ابراهيم بن فرات بن ابراهيم كوفى(زنده در سال 307 ق) می‌باشد كه در موضوع تفسير قرآن بر اساس روايات و اخبار غالبا شيعى به زبان عربى منتشر شده است.
| تفسير فرات الكوفي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کاظم، محمد (مصحح) کوفی، فرات بن ابراهیم (نويسنده) |
| ناشر | وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامي، مؤسسة الطبع و النشر |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1410 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | تفاسیر شیعه - قرن 3ق. تفاسیر ماثوره - شیعه امامیه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 93 /ک9ت7 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
از آنجا كه اين تفسير از كهن‌ترين تفاسير تاريخ اسلام و بالاخص شيعه مى‌باشد، در معرفى اين تفسير، معمولا به قدمت و تقدم آن توجه‌مى‌شود.هم چنين شخصيت مؤلف «ابراهيم بن فرات كوفى» نيز به سبب ذكر در كتب رجالى، بيش از خود كتاب مورد توجه قرار گرفته است چه اين كه وى، استاد روايات و احاديث بوده و خود نيز شيوخ فراوان روايى دارد. اين دو علت منجر شده است كه ارزش علمى و تفسيرى كتاب در هاله‌اى از مهجوريت قرار گيرد، لذا شايسته به نظر مى‌رسد كه به خود تفسير بيشتر توجه شود.[۱]هر چند كه صفحات تاريخ، اطلاع اندكى از سرگذشت مؤلف و ديدگاه فكرى و اعتقادى وى در اختيار دارد و براى تحقيق بيشتر مى‌بايست به آثار وى و مهمتر از همه به كتاب تفسيرش، پناه برد!
ساختار و گزارش محتوا
تفسير، با مقدمه‌ى كوتاهى آغاز مى‌شود سپس با جمله‌ی «اما بعد هذا تفسير آيات القرآن مروى عن الأئمة عليهم‌السلام» به 9 روايت در معرفى قرآن مى‌پردازد.طبق ترقيم مصحح محترم كتاب، تفسير فرات داراى 777 روايت مى‌باشد.كتاب(با اندكى آشفتگى) به ترتيب فعلى سوره‌ها تنظيم شده است، بدون اينكه در تفسير آيات ترتيبى رعايت شده باشد.برخى از سوره‌ها هم تفسير نشده‌اند:الدخان، التغابن، نوح، المزمل، الإنفطار، البروج، الطارق، الاعلى، العلق، القارعة، الهمزة، الفيل، قريش، الماعون و المسد. اكثر روايات نقل شده در تفسير، ناظر به مقام والاى اهلبيت(عليهم‌السلام) مى‌باشد و در اين ميان،«ولايت حضرت اميرالمؤمنين (عليه‌السلام)» بيش از ديگران مورد توجه قرار گرفته است.البته اين اهتمام بيشتر به پنج تن آل عبا منعطف است و با توجه به گرايش احتمالى مؤلف به زيديه، تا امام سجاد (عليه‌السّلام) نيز كاملا مشهود است ولى در مورد ساير امامان(عليهم‌السلام)حجم روايات بسيار اندك مى‌نمايد.
اين تفسير به علل پيشگفته، كمتر در مجامع روايى و تفسيرى اماميه مطرح بوده است.تا قبل از مرحوم مجلسى در كتاب بحار الانوار، چندان اعتنايى به اين تفسير نبود.ابوالقاسم، عبيد اللّه بن عبداللّه بن احمد حسكانى معروف به حاكم حسكانى و مؤلف كتاب «شواهد التنزيل» تنها كسى است كه فراوان از تفسير فرات نقل مى‌كند.
غير از مرحوم مجلسى، شيخ حر عاملى در «وسائل الشيعة»، شيخ صدوق در «علل الشرايع» و «[[عيون أخبار الرضا عليه‌السلام (تصحیح لاجوردی) |عيون اخبار الرضا]]» و «فضايل الاشهر الثلاثة» و «كمال‌الدين (يا اكمال‌الدين)» و «معانى الاخبار»، سيد عبدالكريم بن طاووس در «فرحة الغرى»، قطب‌الدين راوندى در «قصص الانبياء» و سيد بن طاووس در «مهج الدعوات» و «اليقين» از ابوالقاسم فرات بن ابراهيم بن فرات كوفى و يا تفسيرش نقل مى‌كنند.
كتاب را ابوالخير، مقداد بن على حجازى مدنى از ابوالقاسم، عبدالرحمن بن محمد بن عبدالرحمن حسينى(يا حسنى) از فرات نقل كرده است.[۲] مشكل حذف اسانيد كتاب و ذكر آن در برخى نسخ، از معضلات تصحيح آن به شمار مى‌رود، به حدى كه مى‌بايست دو كتاب به نام تفسير فرات پنداشت، يكى اصل كتاب با اسانيد و راويان و ديگرى گزيده‌اى از تفسير!
وضعيت كتاب
اين تفسير چندين بار با تصحيحات مختلف به طبع رسيده است:
-با تصحيح محمد كاظم، وزارت ارشاد اسلامى، تهران 1369 ش، در 720 صفحه؛
-با تصحيح محمد على اردوبادى، مطبعه‌ى حيدريه، نجف اشرف 1354 ش، در 224 صفحه؛-؟، مكتبه‌ى داورى، قم بى تا؛
-؟، نشر ضياء القرآن، لاهور پاكستان بى‌تا[۳]؛
ترجمه‌هاى تفسير فرات
عليرغم اهميت اين كتاب در تفسير و روايات، كمتر مورد توجه مترجمان قرار گرفته است:
-ترجمه‌ى اردو: مولانا ملك محمد شريف(م 1983 م)، مكتبة السجاد، ملتان پاكستان 1398 ق؛
-ترجمه‌ى اردو:همو، انتشارات منظور پرنتينك، ملتان پاكستان بى تا[۴]؛؛