إقراء القرآن الكريم
إقراء القرآن الكريم با نام کامل «إقراء القرآن الكريم منهجه و شروطه و أساليبه و آدابه» تألیف دخیل بن عبدالله دخیل از جمله آثار معاصر پیرامون علوم قرآنی است. در این اثر شیوه پیامبر در قرائت و تعلیم قرآن کریم و تعداد دیگری از مباحث علوم قرآنی مطرح شده است. ابراهیم بن سعید دوسری بر کتاب مقدمه نوشته است.
| إقراء القرآن الكريم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دخيل، دخيل عبدالله (نويسنده) دوسري، ابراهيم بن سعيد (مترجم) |
| عنوان‌های دیگر | منهجه و شروطه و أساليبه و آدابه |
| ناشر | مرکز الدراسات و المعلومات القرآنيه بمعهد الامام الشاطبي |
| مکان نشر | عربستان - جده |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قرآن - تجويد
قرآن - قرائت قرآن - قرائت - آداب و رسوم |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 76 /د3الف7 |
ساختار
کتاب مشتمل بر یک مقدمه (در ذکر اهمیت و سبب انتخاب این موضوع و شیوه طرح مباحث)؛ تمهید (در تبیین معنای قرائت و قرآن کریم) و سه باب است که ابواب اول و دوم در ضمن سه فصل و باب سوم در دو فصل تنظیم شده است. مطالب هر فصل نیز در ذیل چند «مبحث» مطرح شده است. مهم‌ترین نتایج به‌دست آمده از مباحث کتاب نیز در «خاتمه» ذکر شده است.
گزارش محتوا
نویسنده در این اثر شیوه خود در این اثر را استقرایی وصفی تحلیلی دانسته که بر طبق موارد ذیل پیاده شده است:
- استفاده از کتابت عثمان طه به روایت حفص از عاصم با شماره‌گذاری آیات و انتساب آن به سوره؛
- استخراج قرائات و احادیث از منابع اصلی اهل سنت و ذکر متواتر و شاذ بودن آن‌ها؛
- ذکر ضبط کلمات مشکل و غریب با استناد به مصادر لغوی؛
- ذکر اقوال مختلف و توجیه اختلاف اقوال و تبیین راجح؛
- ذکر تاریخ تأسیس برخی مسائل؛
- ذکر روش‌ها و شیوه‌های جدید و چگونگی استفاده از آن‌ها؛ انتساب ابیات و امثال به سراینده و گوینده و استناد به مصادر؛
- معرفی شخصیت‌ها در اولین بار ذکر آن اگر بیش از یک‌بار ذکر شده باشد؛
- معرفی مذاهب، قبائل و جای‌ها؛
- عدم ذکر مطالب مصادر و مراجع در درون بحث و اکتفا به ذکر نام مصدر و مرجع و مؤلف آن ولی معلومات متعلق به آن دو در ضمن ثبت مصادر و مراجع ذکر شده است[۱].
بررسی شیوه پیامبر(ص) در تعلیم و تعلم قرآن کریم مبحث مهمی است که در ابتدای باب اول کتاب مطرح شده است. نویسنده این باب را پایه و زیربنای اساسی در تعلیم و تعلم قرآن کریم دانسته است. وی ابتدا به این نکته مهم اشاره کرده که قرآن عظیم را خداوند بر حضرت محمد(ص) نازل کرد: نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ ﴿شعراء، 193﴾؛ «روح‌الامین آن را بر دلت نازل كرد». آن‌حضرت امر پروردگارش به تبلیغ قرآن و تعلیم آن به مردم و تلاوتش را پذیرفت. البته این تکلیف الهی به تبلیغ و بیان منحصر نبوده و شامل علم و تعلیم هم می‌شود. در تعلم جبرئیل(ع) نسبت به پیامبر(ص) و همچنین تعلیم نبی(ص) نسبت به اصحاب، اثری است که علما و متعلمین را به شناخت راه روشمند تعلیم و تعلم قرآن کریم ترغیب می‌کند[۲].
پس از استعداد شخصی و اخلاص برای خداوند و بلندی همت، اولین چیزی که طالب قرائت قرآن شایسته است انجام دهد تصحیح نطق به قرائت است، چراکه قاری پرتلاش و استوار پیش از آغاز قرائت چاره‌ای از سماع ندارد؛ چراکه قرآن به پیامبر(ص) القا شد و حضرت با شنیدن از جبرئیل که امین وحی است آن را دریافت نمود و جبرئیل هم از خداوند تبارک‌وتعالی دریافت کرد. اجتهادات پیامبر(ص) برای حفظ قرآن به هنگام القاء جبرئیل به ایشان، از آن‌حضرت پذیرفته نشد بلکه از اجتهادهایی که مخالف توقیف الهی بود نهی شد[۳]؛ حرکت دادن زبان و تلاوت کلام الهی پیش از فراغت جبرئیل(ع) از آن؛ شتاب‌زدگی از ترس فراموشی آیات به‌گونه‌ای که کار بر آن‌حضرت دشوار شد و شتاب در پرسش از معانی آیات از جمله اجتهاداتی است که با ذکر آیات مربوطه تشریح شده است[۴].
در باب دوم، ابتدا شروط اقراء در هفت مبحث مطرح شده است؛ سنت تلقی، قرائت شاذ، رسم مصحف، نظر در مصحف از جمله این موارد است. حامل قرآن باید عقاید قرآن، ناسخ و منسوخ، فرائض و احکام و سوره‌های مکی و مدنی را به‌خوبی بشناسد[۵].
در بحث اسالیب اقراء به مباحثی چون اسلوب تلقین، تدبر در قرآن، جمع قرائات و افراد آن و وقف و ابتدا اشاره شده است. در موضوع جمع قرائات، تعاریف زرکشی، ابن جزری، قسطلانی، طاش کبری‌زاده و زرقانی از اصطلاح قرائات ذکر شده است؛ مثلاً ابن جزری، قرائات را در اصطلاح علوم قرآن علم به کیفیت اداء کلمات قرآن و اختلاف آن‌ها با انتساب به ناقل آن‌ها دانسته است[۶].
ذکر تفاوت اسلوب و وسیله اقراء مبحث دیگری که در انتهای فصل دوم از این باب مطرح شده است. اسلوب در حقیقت روش و کیفیتی است که معلم در تدریسش به کار می‌گیرد؛ اما وسیله، ابزاری است که معلم آن را به کار می‌گیرد؛ مثلاً تلقین یکی از اسلوب‌های تعلیم و مصحف کریم یکی از وسایل به کار گرفته شده در این اسلوب است[۷].
در آموزش و یادگیری قرآن کریم، استاد قرائت و قاری باید آدابی را رعایت کنند. استاد به‌منزله پیشوای قاری است که باید در حرکات و سکنات از او پیروی کند و علم و عمل و گفتار و خاموشی را از او فرا می‌گیرد. استاد قرائت همچنین باید رعایت عدل و انصاف را کرده و نسبت به برخی تواضع و نسبت به برخی تکبر نکند. این موضوع از علمای گذشته پنهان نبوده و معلم را به عدل وصیت کرده و از خلاف آن برحذر می‌داشتند[۸].
ازآنجاکه موضوع آموزش یک مسئله دو طرفه بین معلم و شاگرد و دانشجو و هم‌کلاسی‌های اوست، رعایت یک سری آداب، موجب تقویت ارتباط و استمرار آن می‌شود؛ لذا اهل علم به تعدادی از آداب تصریح کرده‌اند که شایسته است که دانشجو و همتایانش به آن مؤدب شوند: به هنگام حضور در مجلس استاد بر حاضرین با صدایی که بشنوند سلام کند و نسبت به استاد با تحیت و اکرام بیشتری سلام کند و به هنگام وداع نیز همین‌گونه رفتار کند؛ سعی کند نزدیک‌تر به استاد بنشیند تا سخن او را به‌راحتی بفهمد. به‌شرط آن‌که از کسی که افضل از اوست بالاتر ننشیند. همچنین با دوستان و حاضرین در مجلس استاد با ادب رفتار کند چراکه مؤدب بودن با دوستان در حقیقت رعایت ادب نسبت به شیخ و احترام مجلس اوست[۹].
وضعیت کتاب
این اثر رساله کارشناسی ارشد نویسنده بوده که با درجه ممتاز پذیرفته و توصیه به چاپ شده است [۱۰]. نویسنده در انتهای کتاب به ذکر فهرست مصادر و مطالب بسنده کرده و دلیل این موضوع را کم کردن حجم رساله دانسته است [۱۱].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.