ابعاد سیاسی و اجتماعی حج

ابعاد سياسى و اجتماعى حج، تأليف محمدتقى رهبر، از جمله آثار فارسى است كه حج را از جنبه‌اى خاص مورد بررسى قرار داده است. نويسنده در مقدمه، هدف از نگارش کتاب را بررسى يكى از ابعاد مهم و حياتى حج؛ يعنى بعد «اجتماعى - سياسى» آن دانسته كه نسبت به ديگر ابعاد، كمتر مورد توجه قرار گرفته است.

ابعاد سیاسی و اجتماعی حج
پدیدآوران	رهبر، محمدتقی (نويسنده)
ناشر	مشعر
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1377 هـ.ش
چاپ	1
شابک	‎964-6293-47-6
موضوع	حج
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب در ضمن يك مقدمه و يازده عنوان نوشته شده است. نويسنده در نگارش کتاب از منابع متقدم و متأخر بهره گرفته و مطالب خود را مستند ساخته است.

گزارش محتوا

نويسنده در مقدمه کتاب پس از پرداختن به اهميت حج از ديدگاه آيات و روايات و توضيح ابعاد سياسى - اجتماعى آن، عناوين و محورهايى را كه در اين بحث مورد توجه قرار گرفته، ذكر كرده است.

توضيح تمام مباحث کتاب در اين مقاله نمى‌گنجد، لذا به برخى از مطالب اشاره مى‌شود:

نويسنده در اولين مبحث کتاب، ويژگى‌هاى كنگره حج را در چهارده مورد بيان مى‌كند كه از آن جمله است: «در اين اجتماع فرامليتى، افراد مسلمان از سراسر جهان، بدون توجه به مشخصه‌هاى جغرافيايى و سنت‌هاى قومى و لباس و رنگ، با مساوات كامل و بدون توجه به شعارهاى پوچ و گمراه‌كننده، شركت دارند و نظير اين همبستگى در سراسر كره زمين بى‌مانند است».

نويسنده، اعلام خلافت و وصايت على(ع) توسط پيامبر اكرم(ص) در حجةالوداع در مسجد خيف و سپس در غدير خم را نشانه اهميت ولايت دانسته و چنين نوشته است: «اين واقعه مهم تاريخى در عصر درخشان رسالت و آخرين سال حيات مقدس رسول‌اللَّه(ص) در حجةالوداع، گواه صادق ديگرى است بر اهميّت مسئله رهبرى و مسائل حكومت و زعامت دينى و سياسى مسلمين كه بنيان‌گذار اسلام حضرت محمد(ص) بدان قيام و اقدام كرد و در حضور حاجيان و زائران بلاد براى تبليغ مهم‌ترين ركن معنوى اسلام پس از توحيد و نبوت؛ يعنى امامت و ولايت، بهره گرفت.

ولايت امر حج نيز يكى از شئون امامت است كه ولى امر اگر مبسوط اليد بود و در موسم حضور داشت، عهده‌دار آن است؛ وگرنه امير و نماينده‌اى را بدين منظور برمى‌گزيند و هدايت امر حج و سرپرستى حجاج را بدو مى‌سپارد. هدف از اين سرپرستى، حسن انتظام و انجام فريضه حج و سياست‌گذارى آن و رسيدگى به امور حجاج بيت‌اللَّه است كه در موسم، گردهمايى عظيمى را تشكيل مى‌دهند و به راهنمايى فكرى و دينى و سياسى و اقتصادى نياز دارند.

موضوع برائت از موضوعات مهمى است كه به آن پرداخته شده است. به اعتقاد نويسنده، برائت قبل از آنكه بعد سياسى - اجتماعى داشته باشد، جنبه اعتقادى و تربيتى دارد و مؤمن به حكم انگيزه ايمانى و با تأسى به خدا و رسول، مى‌بايست از هرچه سد راه خدا است و هركس كه در مقام خصومت با خلق اوست، تبرّى جويد و عُلقه روحى و عملى خود را قطع كند و با دشمنان خدا طرح دوستى نيفكند. قرآن به اين اصل مهم ايمانى اهتمام ورزيده و بارها آن را متذكر شده است.

نويسنده، يكى از ابعاد سياسى حج را مبارزه با روحيه استكبارى دانسته و حج را براى در هم شكستن طغيان و غرور جباران، به خضوع كشاندن گنهكاران و دميدن روح بندگى به جان‌ها و روان‌ها دانسته است. در حديثى از على(ع) پرسيدند: چرا مكه را «بكّه» گويند؟ فرمود: بدين جهت كه گردنكشان جبار و تبهكاران را در هم كوبيده است».

مباحث اقتصادى حج نيز از موضوعات مهمى است كه در چند عنوان مورد بررسى قرار گرفته كه از آن جمله است: آثار و بركات حج، تأمين بنيه اقتصادى مسلمانان، قربانى و اطعام مساكين و گرسنگان. از مجموع آنچه در روايات درباره بعد اقتصادى حج آمده، چنين به دست مى‌آيد كه: بالا بردن توان اقتصادى مسلمانان از اين رهگذر مورد توجه قرار گرفته است. شايد رمز مطلب اين باشد كه بعد اجتماعى حج پررنگ‌تر از ساير عبادات است و اين فريضه جهان‌شمول، مصالح عموم مسلمين را در جامعه جهانى منظور مى‌دارد و از سوى ديگر مسئله اقتصاد و توان مالى مى‌تواند به‌عنوان يك اهرم قدرت براى امت مطرح گردد و آنها را از وابستگى‌هاى ديگر نيز برهاند؛ لذا به منافع اقتصادى در حج اهتمام ويژه‌اى شده است.

آخرين عنوان کتاب، بعد فرهنگى حج است. بعد فرهنگى حج را از چند نظر مى‌توان مورد توجه قرار داد: از درون و جوهره فريضه حج، موقعيت ويژه حج، ديار وحى و آثار پيامبر(ص) و رسانه بين‌المللى اسلامى. درباره موقعيت ويژه حج مى‌خوانيم: «استفاده از فضاى معنوى، موقعيت زمانى و مكانى و ارتباطات مردمى و وضعيت مساعد آن، جهت اعلام مسائل حياتى اسلام و آگاهى مسلمين و بيدارى حج‌گزاران، نيز به حج ويژگى خاص فرهنگى مى‌بخشد. از اين بابت حج را بايد منبر بلندپايه اسلام و مأذنه رفيع ايمان ناميد».

نويسنده، مباحث کتاب را با اين سطور به پايان رسانده است: «اگر حج به‌صورتى كه شايسته است، شكل مى‌گرفت و حج‌گزاران كه نخبه‌هاى هر ملتند در اين دانشگاه بزرگ شركت جسته و مؤمنان با امنيت كامل از خدا و دين حرف مى‌زدند و مشكلات مسلمين را مطرح مى‌كردند، با ره‌آورد معنوى و آگاهى بيشتر به جوامع خود بازمى‌گشتند و پيام‌هاى سودمندى به ارمغان مى‌بردند، بى‌شك سرنوشت مسلمانان به‌گونه‌اى ديگر بود؛ به اميد چنين تحولى».

وضعيت کتاب

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع مورد استفاده، در انتهاى کتاب ذكر شده است. آدرس آيات، روايات و منابع، ارجاعات و توضيح برخى مطالب در پاورقى‌هاى کتاب آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.