دروس احکام و مناسک حج

دروس احكام و مناسك حج، اثر محمدحسين فلاح‌زاده (متولد 1338ش) است كه در آن، احكام و مناسك عمره و حج را در قالب 48 جلسه درسى تنظيم كرده است. نويسنده بيش از نيمى از مطالب كتاب را به مباحث فقهى عمومى غير از حج، اختصاص داده است.

دروس احکام و مناسک حج
پدیدآوران	فلاح‎‌زاده، محمدحسین (نويسنده)
ناشر	مشعر
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1386 ش
چاپ	2
موضوع	حج فقه جعفری - رساله عملیه
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏188‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏8‎‏د‎‏4
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

كتاب حاضر، از مقدمه نويسنده و متن اصلى (شامل دو بخش: 1. احكام عمومى، مشتمل بر 25 جلسه به اضافه يك جلسه ويژه خواهران؛ 2. مناسك حج، مشتمل بر 22 جلسه) تشكيل شده است.

نويسنده در اثر حاضر، مطالبش را به‌صورت آموزشى بيان كرده و احكام فقهى را به شكل غير استدلالى آورده و احكام اجماعى و مورد قبول همه مراجع را ذكر كرده و از ذكر موارد اختلافى جز در مواردى اندك، خوددارى ورزيده است.

گزارش محتوا

چند مورد از مطالب مفيد كتاب به شرح ذيل است:

1. نويسنده در مقدمه‌اش كه آن را در حوزه علميه قم در تاريخ پاييز 1385ش، نوشته، تأكيد كرده است: «... نوشته حاضر، يكى از متون آموزشى حج تمتع است كه به موضوع احكام عمومى و مناسك حج پرداخته و بر اساس سرفصل‌هاى مصوب كه پيشتر منتشر گرديده تدوين شده است... اين مجموعه، در دو بخش تدوين شده كه بخش اول، حاوى احكام عمومى مورد نياز زائران و بخش دوم، احكام اختصاصى و مناسك حج است...»

2. هركارى كه انسان انجام مى‌دهد، در اسلام داراى حكم خاصى است كه عبارت است از:

واجب: عملى كه انجام آن لازم است و ترك آن عذاب دارد؛ مانند نماز و روزه. حرام: عملى كه ترك آن لازم است و انجامش عذاب دارد؛ مانند دروغ و ظلم.

مستحب: عملى كه انجام آن نيكو است و ثواب دارد، ولى ترك آن هم عذاب ندارد؛ مانند نماز شب و صدقه.

مكروه: عملى كه ترك آن نيكوست و ثواب دارد، ولى انجامش عذاب ندارد؛ مانند فوت كردن به غذا و خوردن غذاى داغ.

مباح: عملى كه انجام و ترك آن مساوى است، نه عذابى دارد و نه ثوابى؛ مانند راه رفتن، نشستن

3. پوشش در نماز: مردان بايد عورت را بپوشانند و بهتر است از ناف تا زانو را بپوشانند و زنان بايد تمام بدن را بپوشانند، به‌جز: دست‌ها تا مچ؛ پاها تا مچ؛ صورت به مقدارى كه در وضو بايد شسته شود و البته پوشاندن آن هم مانع ندارد. زنان بايد پاها را از نگاه نامحرم بپوشانند

4. تلاوت قرآن، ثواب بسيار زيادى دارد و در برخى اماكن و اوقات، ثواب بيشترى دارد؛ از جمله در شهر مكه و در ماه رمضان سفارش بيشترى شده است و چنانچه بتواند يك دوره كامل قرآن را بخوانند، بهتر است. براى تلاوت قرآن، آدابى ذكر كرده‌اند كه از جمله آنهاست: 1. با طهارت بودن؛ هرچند دست به خط و ورق قرآن نزند؛ 2. رو به قبله نشستن موقع تلاوت قرآن؛ 3. به ترتيل خواندن، نه تند و با صداى بسيار بلند و نه كند و صداى بسيار آهسته؛ 4. تدبر و تفكر در معانى قرآن

5. اگر شرايط استطاعت موجود باشد، حج بر مكلفان واجب است و بايد به نيت حج واجب يا «حجةالإسلام» به‌جا آورند و چنانچه آن شرايط موجود نباشد، واجب نيست و به نيت مستحب به‌جا مى‌آورند و مى‌توانند به نيابت ديگرى انجام دهند.

اقسام استطاعت: مالى، بدنى (صحت و توانايى)، طريقى (باز بودن و امنيت راه)، زمانى (داشتن وقت كافى). استطاعت مالى نيز به امور ذيل حاصل مى‌شود: داشتن مخارج حج (رفت و برگشت و مخارج ديگر)؛ داشتن ضروريات زندگى، مانند خانه مسكونى، وسيله سوارى، لوازم منزل، پوشاك، ابزار و ساير نيازمندى‌ها، داشتن شغل يا ملك يا راه درآمد ديگرى كه پس از برگشت مجبور نشود به‌سختى زندگى كند

6. مردان محرم نبايد در حال احرام، سر را بپوشانند و فرقى در اين مسئله بين گذاشتن كلاه يا عرقچين بر سر يا انداختن چفيه يا حوله بر سر يا فرو بردن سر در آب نمى‌باشد... مرد مُحرم نبايد چيزى مانند كفش، جوراب و هرچيز ديگرى كه تمام روى پا را مى‌گيرد بپوشد؛ ولى پوشيدن دمپايى بنددار كه تمام روى پا را نگيرد، اشكال ندارد... زن محرم نبايد تمام يا قسمتى از صورت خود را با نقاب و روبند و حتى چادر بپوشاند. گذاشتن صورت روى بالش براى خوابيدن و گذاشتن دست‌ها بر صورت اشكال ندارد...

7. استفاده از بوى خوش به‌گونه‌هاى زير در حال احرام جايز نيست: عطر زدن به بدن يا لباس؛ پوشيدن لباسى كه بوى عطر مى‌دهد؛ خوردن غذايى كه بوى خوش دارد؛ بوييدن گل‌ها و سبزى‌هاى خوشبوى غير صحرايى. خريد و فروش عطريات در حال احرام اشكال ندارد، ولى آنها را نبويد، حتى براى امتحان

8. عمره به معناى زيارت است و چون اين نوع از عمره جداى از اعمال حج و خود به‌تنهايى اعمالى مستقل بشمار مى‌رود، آن را عمره مفرده ناميده‌اند. عمره مفرده زمان خاصى ندارد و در طول سال هر وقت كه انسان به مك مكرمه مشرف شود، مى‌تواند عمره مفرده به‌جاى آورد، ولى در برخى اوقات به‌جا آوردن عمره مفرده جايز نيست؛ مثل:

- پس از اعمال عمره تمتع و پيش از احرام حج، در فاصله تقصير عمره تمتع و احرام حج؛

- پس از اعمال منى و پيش از اعمال مكه؛

- در فاصله كوتاه با عمره قبلى كه تفصيل آن خواهد آمد

وضعيت كتاب

در آغاز اين كتاب، فهرست تفصيلى مطالب آمده، ولى متأسفانه فهرست‌هاى فنى و حتى فهرست منابع تنظيم نشده است.

كتاب حاضر، هرچند در مواردى مستند است و نشانى منبع مورد استفاده ذكر شده استو به چند آيه استناد شده و نام و نشان آن‌ها ذكر شده است، ولى متأسفانه در بيشتر موارد چنين نيست و نويسنده محترم، هيچ ارجاعى به هيچ كتابى ذكر نكرده و شگفت‌آور است كه حتى شماره مسائل مطرح‌شده بر اساس توضيح المسائل نيز ذكر نشده است؛ جز يك موردنويسنده براى تسهيل امر آموزش در اثر حاضر از جدول و نمودار نيز بهره برده است

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.