المستشرقون و الدراسات القرآنية
| نام کتاب | المستشرقون و الدراسات القرآنية |
|---|---|
| نامهای دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | صغير، محمدحسین علي (نويسنده) |
| زبان | عربي |
| کد کنگره | BP 65/3 /ص7م5 |
| موضوع | خاور شناسان - کتابشناسی
قرآن - تحقيق - کتابشناسی |
| ناشر | دار المؤرخ العربي |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 1999م , 1420ق , |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE03154AUTOMATIONCODE |
معرفی اجمالی
المستشرقون و الدراسات القرآنية، از آثار سودمند و مختصر استاد پژوهش‌های قرآنی دانشگاه کوفه؛ محمد حسین علی الصغیر است که نویسنده در آن، برخی از آراء شرق‌شناسان را در زمینه مباحث قرآنی شناسانده و سنجیده است. نویسنده در اثر حاضر، انگیزه‌های تبشیری، استعماری و همچنین علمی شرق‌شناسان را توضیح داده و تحقیقات آنان در زمینه تاریخ قرآن، تحلیل پدیده وحی، ترجمه قرآن و پژوهش در باب معارف قرآنی را معرفی کرده است. کتاب حاضر به زبان عربی قدیم نیست بلکه به زبان عربی جدید نوشته شده و در آن واژگان و اصطلاحاتی یافت می‌شود که در گذشته نبوده است. به نظر می‌رسد که نویسنده با مقداری تعجیل این کتاب را نوشته و به همین جهت در بسیاری از موارد به گزارش اجمالی اکتفا کرده و نتوانسته به توضیح کامل و یا نقد و بررسی علمی بپردازد.
ساختار
کتاب حاضر، از دو مقدمه نویسنده و متن اصلی (شامل 8 فصل و یک خاتمه) تشکیل شده است.
منابع کتاب حاضر عبارت از آثاری است که شرق‌شناسان نوشته‌اند و همچنین کتاب‌هایی که درباره شرق‌شناسان نوشته شده است.... [۱] شایان ذکر است که کتاب حاضر به زبان عربی جدید نوشته شده و در آن واژگان و اصطلاحاتی یافت می‌شود که در گذشته نبوده است مانند "جولدتسهیر"[۲] به معنای گلدزیهر، "المستشرق الفرنسی الدكتور غوستاف لوبون"[۳] به معنای شرق‌شناس فرانسوی دکتر گوستاو لوبون، "الانكليزية"[۴] به معنای انگلیسی و "عملاً ببلغرافيا"[۵] به معنای فعالیت کتابشناسانه و...
گزارش محتوا
نویسنده در مدخل، بحث‌های تعریف استشراق و انگیزه‌های آن- انگیزه‌های سه‌گانه: تبلیغ مسیحیت، استعماری و علمی- و در فصل اول بحث‌های جمع و تدوین قرآن از نظر بوتیه، گوستاو فایل، نولدکه، و گلدزیهر و دیگران را به‌اختصار ذکر کرده است. فـصل دوم دیـدگاه‌های مستشرقان در باب حقیقت وحی و نقد آرای آن‌ها با تکیه بر شواهد قرانی است. نویسنده در فصل سوم، سیر ترجمه قرآن به زبان‌های اروپایی و لاتین را بـا ذکـر تـرجمه‌های لاتین که در قرون وسطی انجام شده و فهرست کوتاهی از بـرگردان‌های مـختلف قرآن عرضه کرده است. فصل چهارم، تحقیق و تصحیح کتاب‌های قرآنی و فهرست‌نویسی برای آن و تدوین تاریخ نگارش‌های قرآنی و فصل پنجم، پژوهش‌های موضوعی در قرآن –عقاید، هنر داستانی، فقه اللغه، لغت و... فصل ششم، ارزیابی تلاش‌های شرق‌شناسان در باب تحقیقات قرآنی است. فصل هفتم به مشکلات بلاغی در تـرجمه قرآن پرداخته که مستشرقان گرفتارش شده‌اند. فصل هشتم فهرستی است از نـام و مشخصات آثار قرآنی و نام شرق‌شناسانی که آن را پدید آورده‌اند. نویسنده در مقدمه‌اش –که آن را در دانشکده فقه نجف اشرف نوشته ولی تاریخش را مشخص نکرده- چند نکته را یادآور شده است: این پژوهشی است که در آن تلاش‌های شرق‌شناسان را در موضوع تحقیقات قرآنی به‌صورت منظم عرضه می‌کند و به شکل موضوعی نتایج اندیشه‌های آنان را بررسی می‌کند و برترین آثارشان را در این زمینه می‌شناساند و در این معرفی و بررسی، حب و بغضی نسبت به شرق‌شناسان نیست....
هرچند درباره محتوای این اثر، گفتنی‌ها فراوان است ولی به جهت ضیق مجال به بیان چند نکته اکتفا می‌شود:
- نویسنده استشراق را چنین تعریف کرده است: استشراق به عبارت کوتاه عبارت است از پژوهشی است که غربیان نسبت به میراث فرهنگی شرق انجام می‌دهند و به‌ویژه هر چه که به تاریخ، زبان، آداب‌ورسوم، علوم و فنون و تقلیدها و عادات آن‌ها مربوط می‌شود؛ و اگر استشراق به این معنا است و چنین محوری دارد پس شرق‌شناس با توجه به آن عبارت است از انسان غربی که میراث فرهنگی شرق را مورد پژوهش قرار می‌دهد و هر چه را که ارتباطی با تاریخ و زبان و ادبیات و آداب‌ورسوم و علوم و فنون و عادات آنان است؛ و این شرق‌شناسی نیازمند ابزاری است و آن ابزار عبارت است از درست فهمیدن زبان شرق و تخصص در زمینه روشن‌ترین زبانی که در تاریخ و ادبیات و علوم و فنون اثر دارد یعنی زبان عربی. البته اصطلاح شرق گسترده‌تر شده و شامل کشورهای گوناگونی شده است و از حدود شبه‌جزیره عربستان به مصر و مغرب و شمال افریقا و... فراتر رفته است و همچنین شرق‌شناسی شامل کسانی می‌شود که شرقی هستند ولی غربی می‌اندیشند و اسلام را نپذیرفته و به زبان عربی تکلم نمی‌کنند و... و به همین ترتیب است کاربرد شرق‌شناسی روسی در مورد کسانی که به مباحث مذکور اهتمام می‌ورزند و همچنین است استشراق ژاپنی و چینی همان‌طور که استشراق آمریکایی یا انگلیسی گفته می‌شود.... اسلام و مباحث مربوط به آن از مهم‌ترین مباحث شرق‌شناسی است و به‌ویژه بحث در مورد قرآن که مباحث جزئی و کلی قرآن را به‌صورت مفصل بررسی کرده‌اند.[۶]
- نویسنده در مطلبی تحت عنوان "دوافع الاستشراق" انگیزه‌های شرق‌شناسان را به سه گروه تبشیری، استعماری و علمی تقسیم کرده و چنین آورده است: با توجه به آنچه گذشت مفروض ما این است که در برابر همه تلاش‌های مستشرقان در باب پژوهش‌های قرآنی احتیاط کنیم زیرا آنان عادتشان چنین است که قرآن را تابع روش‌ها و استنتاجاتی قرار می‌دهند که دور از فهم اصیل قرآنی است به‌ویژه در زمینه تفسیر و ترجمه... معنای این مطلب آن نیست که ما ارزش و اصالت کوشش‌های شرق‌شناسانه را کم می‌کنیم بلکه به این معنا است که پژوهشگران را به سنجش و دقت دعوت می‌کنیم تا به حقیقت علمی خالص دست یابیم.[۷]
- نویسنده تأکید کرده است که زاویه دیدی که شرق‌شناسان با آن موضوعات قرآنی را بررسی می‌کنند بسیار متفاوت است باآنکه ما بر اساس آن به پژوهش می‌پردازیم: پژوهش‌های کتابشناسانه در نزد شرق‌شناسان هدف اصلی است، ثبت و ضبط رخدادهای تاریخی مهم است و قابل بحث، اختلاف قرائات پدیده‌ای شایسته توجه است، چگونگی وحی قضیه‌ای مشکوک است و نگارش و تدوین قرآن مسئله علمی دقیقی است. امّا بحث از ابعاد اعجاز قرآن، مخصوص مسلمین است و...[۸]
- یکی از نکات جالب آن است که نویسنده یادآور شده است: دانشمند فرانسوی گوستاو لوبون در سال 1884م کتاب تمدن عرب را پدید آورد و فصل دوم از باب دوم آن را به پژوهش در باب قرآن کریم اختصاص داد و بعد از بیان خلاصه‌ای در مورد جمع قرآن و نزدیکی مطالب آن با تورات و انجیل و همچنین مقایسه آن با کتب دینی هند و خلق دنیا و صفت بهشت و جهنم و مسامحه یهود و نصاری و حکمت وجود قرآن و اثر آن در انتشارش در سراسر جهان و توحید مطلق در قرآن و روشنی مکاتب و مذاهب در قرآن و روحیه عدل و احسان در قرآن و... و اشتباه مورخان در بیان عوامل گسترش قرآن و اینکه آن را به‌وسیله زور پنداشته‌اند؛ تصریح کرده است: اسلام از راه شمشیر گسترش نیافته است بلکه به‌وسیله تبلیغ و دعوت به‌تنهایی گسترش یافته است....[۹]
- این کتاب به جهت اختصارش در بسیاری از مباحث به‌صورت گزارش اجمالی و کلی عرضه شده و نویسنده موفق به نقد و سنجش علمی نشده است مانند بحث ترجمه قرآن که بسیار فراخ‌دامن است.[۱۰]
وضعیت کتاب
برای کتاب حاضر، فقط فهرست منابع و فهرست مطالب در پایان کتاب فراهم شده ولی متأسفانه فهرست‌های فنی (مانند آیات و روایات و اعلام و...) تنظیم نشده است. کتاب حاضر مستند است و نویسنده ارجاعاتش را به‌صورت پاورقی آورده: نویسنده در این پاورقی‌ها، گاه نام و نشان آیات و سوره‌ها را ذکر کرده[۱۱]منابع مطلبش را با ذکر نام کتاب و شماره جلد و صفحه و سایر مشخصات ذکر کرده[۱۲] و... ولی با بررسی اجمالی، هیچ پاورقی انتقادی مشاهده نشد. نویسنده نگارش کتاب حاضر را در نجف اشرف در دانشکده فقه دانشگاه مستنصریه به پایان رسانده است[۱۳] ولی متأسفانه تاریخ اتمام نگارش را مشخص نکرده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.
وابسته‌ها
پیوندها
مطالعه کتاب المستشرقون و الدراسات القرآنية در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور