المخصص
| نام کتاب | المخصص |
|---|---|
| نامهای دیگر کتاب | کتاب المخصص |
| پدیدآورندگان | ابن سیده، علی بن اسماعیل (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | PJ 6617 /الف2م3 |
| موضوع | زبان عربی - واژهنامهها |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE784AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«المخصص» اثر ابوالحسن على بن اسماعيل معروف به ابن سيده، اديب، لغوى و نحوى قرن پنجم هجرى در موضوع لغت عرب است.
ابن سيده در اين كتاب سخت تحت تأثير «الغريب المصنف» قاسم بن سلام هروى بوده، چنانكه تقريباً تمامى مطالب آن را در اين كتاب آورده است. مآخذ اين اثر نيز همان مآخذ المحكم است، با اين تفاوت كه مؤلف در بيشتر موارد نام مآخذ و نويسندگان آنها را ذكر كرده است.
ساختار
المخصص لغت نامه‌اى 17 جلدى است كه ترتيب واژه‌هاى آن برحسب موضوعات و معانى است و كتاب حاوى موضوعات مختلفى مى‌باشد. وى در نامگذارى، از واژه «سِفر» بجاى «جلد» استفاده كرده است، مثلا بجاى جلد اول، سفر اول استفاده مى‌كند.
مؤلف در هر سفر، يك يا چند موضوع كلى با نام كتاب كه همان عنوان اصلى است، ذكر مى‌كند و ذيل هر كتاب به ترجمه لغاتى مى‌پردازد كه با نام كتاب از حيث موضوع مشترك مى‌باشند.
گزارش محتوا
كتاب از گسترده‌ترين معاجمى است كه بر اساس معناى كلمات و به صورت موضوعى تدوين شده است. مؤلف اولين موضوعى كه در كتاب خود بعد از مقدمه‌اش ذكر مى‌كند انسان است و سعى كرده در ترتيب موضوعات و به تبع آن ترتيب بابها، يك سير منطقى را رعايت كند.
مؤلف در ذيل هر موضوع چند باب ذكر مى‌كند مثلا در ذيل موضوع «خلق انسان» بابى بنام «الحمل و الولادة» است كه كلمات آن بر اساس اولين روزهاى انعقاد نطفه تا ايام بزرگسالى مرتب كرده و شرح داده است.
سپس باب اسماء ما يخرج مع الولد (اسامى آنچه كه همراه تولد خارج مى‌شود) ذكر مى‌كند. در ادامه بابى را به شير و اقسام آن و غذا و اقسام آن و تربيت و شيوه آن و... اختصاص داده است. اين شيوه مؤلف در تمام هفده سِفر تكرار شده است.
نويسنده در شرح كلمات سعى كرده كه فرقهاى موجود بين كلمات مترادف و هم معنا را توضيح دهد؛ براى اين كار از شواهد مختلف و اقوال علماى گذشته بسيار بهره جسته است.
در پايان توجه به اين نكته لازم است كه با توجه به عدم ترتيب الفبايى در اين كتاب و پيش گرفتن روشى نو در ترتيب كلمات (تنظيم بر اساس معانى لغات و موضوع آنها) يافتن لغات مورد نظر كمى مشكل است.
وضعيت كتاب
بعضى از بخش‌هاى كتاب در نسخه اصلى سفيد است كه در پاورقى به آن اشاره شده است. توضيحاتى نيز درباره بعضى عبارات و اشعار بيان شده است.
منبع مقاله
مقدمه و متن كتاب