الفهرست (منتجب‌الدين)
| نام کتاب | الفهرست |
|---|---|
| نامهای دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مرعشی، محمود (زير نظر)
منتجب‌الدین، علی بن عبیدالله (نويسنده) محدث، جلال‌الدین (محقق) سمامی حائری، محمد (به کوشش) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 115 /م8ف9 |
| موضوع | شیعه - سرگذشت‌نامه
محدثان شیعه - سرگذشت‌نامه و کتابشناسی |
| ناشر | کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1366 ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE1520AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
فهرست أسماء علماء الشيعة و مصنفيهم يا «فهرست» اثر شيخ منتجب‌الدين، على بن عبيد الله بن حسن بن بابويه قمى، از بزرگان شيعه در قرن ششم هجرى (ولادت، 504 - وفات، بعد از 600 هجرى) در موضوع رجال و حاوى فهرست اسامى علماى شيعه و كتابهاى آنان مى‌باشد.
انگيزه نگارش
شيخ منتجب‌الدين كتاب حاضر را به امر «عز‌الدين يحيى بن ابى الفضل»، نقيب قم نوشته است.(عز‌الدين در سال 592 هجرى به دست سلطان علاء‌الدين خوارزمشاه به شهادت رسيد.)
شيخ انگيزه خود را چنين بيان مى‌كند كه: چون شيخ طوسى عليه الرحمة كتابى در اسماء علماء و كتب آنان نگاشته بود و پس از او كسى اين كار را دنبال نكرده بود، من اسامى معاصرين شيخ طوسى و متأخرين از او تا زمان خودم را جمع نمودم و در كتابى گرد آوردم.
بنابراين، كتاب حاضر شامل اسامى مؤلفين و علماى شيعه از عصر شيخ طوسى است تا عصر مؤلف كه شامل بيش از يك قرن مى‌شود (شيخ طوسى متوفاى 460 هجرى است و منتجب‌الدين متوفاى بعد از 600 هجرى)
روايت كتاب
كتاب شريف الفهرست توسط شاگرد او، برهان‌الدين محمد بن محمد حمدانى قزوينى، مؤلف كتاب حصص البراهين روايت گرديده.
حمدانى كتاب استاد را در تاريخ 613 هجرى از نسخه‌اى كه به خط مؤلف بوده استنساخ كرده است.
پس از او، خواجه نصير‌الدين طوسى و سديد‌الدين حلى، پدر علامه حلى، كتاب را از برهان‌الدين حمدانى روايت كرده‌اند.
همچنين شهيد اول نيز نسخه‌اى از نسخۀ حمدانى نوشته است.
نقل
كتاب «الفهرست» از جمله كتابهايى است كه با حجم كم و خلاصه بودن، در بيشتر كتب بزرگان تراجم منعكس شده است.
بعضى از متأخرين كتاب را به صورت كامل در تأليفات خود آورده‌اند، مانند شيخ حرّ عاملى، كه در امل الآمل بصورت پراكنده تمام كتاب را آورده است.
علامه مجلسى نيز در جلد 25 بحار (جلد 105 از چاپ جديد) تمام كتاب را از ابتدا تا انتها نقل كرده و هيچ تصرفى در عبارات آن نكرده است.
اعتبار
در مورد اعتبار اين كتاب نياز به هيچ سخنى نيست چرا كه بزرگان وقتى پيرامون شخصيتى سرگردان شوند همين كه در «الفهرست» توثيقى پيرامون او بيابند براى آنان بهترين حجت در اعتبار آن شخص است و تا كنون هيچكس در اعتبار اين كتاب شبهه‌اى نكرده است.
ترتيب كتاب
مؤلف كتاب خود را بر طبق بر طبق حروف الفبا ترتيب داده كه دسترسى به افراد نيز آسان‌تر باشد و اين همان ترتيب فهرست شيخ طوسى است؛ چرا كه اين كتاب تتمه‌اى براى كتاب شيخ طوسى به حساب مى‌آيد.
چاپ
- فهرست شيخ منتجب‌الدين اولين بار در پايان جلد 25 بحار چاپ شد.
- در سال 1404 هجرى نيز با تحقيق سيد عبدالعزيز طباطبايى چاپ گرديد.
- چاپ حاضر با مقدمه و تحقيق دكتر سيد جلال‌الدين محدث ارموى است.
در اين چاپ تحقيقات بسيار ارزنده‌اى كه چندين برابر حجم كتاب است به كتاب اضافه گرديده، از جمله: شرح حال شيخ منتجب‌الدين، استخراج آيات، استخراج نام افراد از كتب ديگر نظير امل الآمل و جامع الروات و شرح حال محدث ارموى رحمةالله‌عليه.
پس از اتمام متن كتاب نيز به عنوان تعليقات، شرح حال مفصل بسيارى از مذكورين در متن آمده و در پايان كتاب نيز فهرستهاى متنوعى آمده از جمله:
فهرست آيات، احاديث، امثال عربى و فارسى اشعار عربى و فارسى، اقوال، اعلام به تفكيك و فهرست اوصاف مترجمين مانند ثقه، عدل، فقيه و...