تاريخ الشيعة السياسي الثقافي الديني
| نام کتاب | تاریخ الشیعه السیاسی الثقافی الدینی |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | السیاسی، الثقافی، الدینی |
| پدیدآورندگان | ظاهر، سلیمان (اهتمام) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 239 /ظ2ت2 |
| موضوع | شیعه - تاریخ |
| ناشر | مؤسسة الأعلمي للمطبوعات |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1422 ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE14421AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
تاريخ الشيعة السياسي الثقافي‌الديني، تأليف عالم و اديب لبنانى، شيخ سليمان ظاهر (متوفى 1380ق) است. نويسنده در اين اثر، تاريخ شيعه به معناى عام آن را از جنبه‌هاى سياسى، فرهنگى و دينى مورد بررسى قرار داده است. كتاب در يك جلد به زبان عربى نگارش شده است.
ساختار
كتاب در سه مجلد تدوين شده است. جلد اول با مقدمه مورخ بزرگ سيد حسن امين آغاز شده و پس از آن شرح زندگانى و تأليفات نويسنده آمده است. مطالب دو جلد اول هركدام در سه عنوان كلى و جلد سوم در هفت عنوان تدوين شده است.
گزارش محتوا
سيد حسين امين مقدمه‌اش را بر كتاب با معرفى نويسنده آغاز كرده است. وى سليمان ظاهر را از جمله شخصيت‌هاى كم‌نظير عرب در قرن بيستم مى‌داند كه در جنبه‌هاى مختلف فقهى، تاريخى و ادبى در صف اول جاى دارد.[۱]
نويسنده در مقدمه‌اش به برخى از آثار شيعه مانند: رساله «أصل الشيعة و أصولها» نوشته شيخ محمدحسين آل كاشف‌الغطاء، «أعيان الشيعة» سيد محسن امين عاملى و «طبقات أعلام الشيعة» آغابزرگ طهرانى اشاره كرده است.[۲]
مطالب اجزاى كتاب به‌اختصار بدين شرح است:
- در اين جزء از كتاب، تاريخ سياسى شيعه مورد بررسى قرار گرفته است. در ابتداى اين جزء در ضمن مقدمه‌اى، از اسباب و علل كيان سياسى شيعه سخن به ميان آمده است. نويسنده، معتقد است كه سياست شيعى بر مبناى مبارزه با سياست اموى و عباسى و تحت پوشش كتمان و تقيه استوار گرديده است. از جمله جهادهاى سياسى مخفى در زمان اين دو دولت تحت پوشش كتمان و تقيه بود.[۳]
- نويسنده در ذكر اسباب و لوازم تفكر شيعى، ابتدا به موضوع خلافت پرداخته است. شيعه، معتقد است كه به ادله كتاب و حديث، خلافت منحصر در على(ع) و فرزندان اوست. البته شيعه از روى اختيار يا اكراه، بر اطاعت از خلفاى سه‌گانه همانند امامشان سكوت اختيار نمودند.[۴]از جمله مهم‌ترين سبب‌هايى كه تفكر شيعى به‌صورت حركتى منظم در آن ظهور دارد، واقعه عاشورا و شهادت امام حسين(ع) است.[۵]
- در بخش ديگرى از اين جزء، مطالب و اخبارى كه در منابع مختلف درباره خلافت بنى عباس و چگونگى زوال بنى اميه آمده، به جهت ارتباط آن با موضوع بحث گردآورى شده است.[۶]
- در انتهاى اين جزء، تاريخ فاطميان كه دولت شيعه در مغرب بوده مورد بررسى قرار گرفته است. تاريخ ابن خلدون از جمله منابع اصلى اين بخش از كتاب است. همچنين تاريخ فاطميان از ابتدا تا عهد مستنصر فاطمى از كتاب «الخطط و الآثار» مقريزى نقل شده است.[۷]
- در اين جلد از كتاب، تاريخ بنى حمدان، بنى زهره و بنى عمار مورد مطالعه قرار گرفته است. از بخش‌هاى قابل توجه، ذكر علما و ادباى حلب است. ابوبكر خوارزمى، ابوعلى فارسى و ابن خالويه از جمله دانشمندان و ادبايى هستند كه در ضمن تاريخ بنى زهره از آنها ياد شده است.[۸]
- از جمله بخش‌هاى كتاب، شرح احوال بنى عمار است كه ابتدا قاضى طرابلس بوده و سپس به حكومت رسيده‌اند. نسب اين خاندان به قبيله كتامه مغرب مى‌رسيده است. نويسنده به اشتباه مورخين در يكى دانستن بنى عمار طبرستانى با بنى عمار مغربى اشاره كرده است.[۹]نويسنده همچنين با اشاره به نبود مصادر تاريخى در ذكر سكونت بنى عمار در طرابلس مى‌نويسد: «ما مصدر تاريخى نداريم كه زمان سكونت بنى عمار در طرابلس و زمانى را كه به قضاوت و حكومت رسيده‌اند، ذكر كرده باشد. تنها چيزى كه نزد مورخين مهم بوده ذكر حوادث عهد بنى عمار بوده است».[۱۰]
- جلد سوم كتاب با ذكر شرح حال «حرافشه» آغاز شده است. در كتب تاريخ و لغت ذكرى از اسم «حرفوش» نرفته است.[۱۱]نويسنده تأكيد كرده كه به تاريخ مستقلى درباره حرافشه دست نيافته است، بلكه درباره اين خانواده مطالب اندكى به‌صورت پراكنده در منابع آمده است.[۱۲]مؤلف اسامى 23 تن از امراى اين خاندان را از منابعى چون خطط مقريزى و خلاصة الأثر محبى گرد آورده و به شرح حوادث زمان آنها پرداخته است.[۱۳]
- آل حرفوش از اواخر قرن نهم هجرى و به مدت سه قرن در بعلبك و ساير نقاط بقاع حكم رانده‌اند. آل حرفوش به شجاعت، احترام به شيعه و ترويج شيعه مشهورند، هرچند نارسايى‌هايى در كردار برخى از امراى اين دولت به چشم مى‌خورد. در زمان تسلط تركان عثمانى كه علماى شيعه جبل عامل در تنگنا قرار داشتند و مورد ضرب‌وشتم واقع مى‌شدند بسيارى از آنها مانند: شهيد ثانى، آل حروسيد محمد امين جد سيد محسن امين صاحب أعيان الشيعة به بعلبك هجرت نموده و در پرتو عنايت آل حرفوش به تدريس و تبليغ پرداختند. شهيد ثانى و شاگرد او شيخ حسين بن عبدالصمد حارثى پدر شيخ بهايى سال‌ها در مدرسه نوريه بعلبك به تدريس فقه شيعه مشغول بودند.[۱۴]
در ادامه اين جلد از كتاب به تاريخ بنى حماده، آل بويه، صفويه، زنديه و قاجاريه پرداخته شده است. پس از آن نويسنده مطالب كتاب را با چگونگى انقراض قاجاريه و روى كار آمدن حكومت پهلوى به نقل از مجله المقتطف به پايان برده است.[۱۵]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب هريك از جلدهاى كتاب در انتهاى آن آمده است. نويسنده آدرس برخى مطالب را در پاورقى كتاب ذكر كرده است.
پانويس
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- ناصرى طاهرى، عبدالله، «ناگفته‌هايى از تاريخ شيعه و شام»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: كيهان فرهنگى، بهمن 1365، شماره 35 (3 صفحه، از 14 تا 16).
پیوندها
مطالعه کتاب تاریخ الشیعه السیاسی الثقافی الدینی در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور